δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ελλάδα, 2/1/2013
Το τελευταίο διάστημα έχουν πληθύνει οι αναφορές στον τύπο στην ανάγκη τήρησης του Συντάγματος και της νομιμότητας, στους κινδύνους της ανομίας. Κάποιες παραδοχές που μαθαίνουμε από τους γονείς, στο σχολείο και, αργότερα, στο πανεπιστήμιο είναι ότι το Σύνταγμα μιας χώρας είναι ο θεμελιώδης νόμος της, ότι όλα πρέπει να υποτάσσονται σε αυτό, ότι όλοι οι νόμοι και οι διοικητικές πράξεις πρέπει να είναι συμβατοί με αυτό, ότι κρατικοί λειτουργοί και οι πολίτες οφείλουν σεβασμό στο Σύνταγμα.
Συνήθως όμως, το μέσο άνθρωπο, σπάνια τον απασχολούν τέτοιοι προβληματισμοί αφού η καθημερινότητά του δε φαίνεται να εμπλέκεται με συνταγματικές διατάξεις και τα παρόμοια. Οι πρόσφατες εξελίξεις και η δίνη στην οποία έχει βρεθεί ο ελληνικός λαός τα τελευταία χρόνια έρχονται να φωτίσουν με ένα διαφορετικό τρόπο αυτά τα θέματα.
Η ανομία των κυβερνώντων
Είναι αυτονόητο ότι την υποχρέωση τήρησης του Συντάγματος έχουν πρώτιστα οι κυβερνώντες, καταρχήν γιατί έχουν την ευθύνη της διακυβέρνησης αλλά και γιατί πρέπει να δίνουν το παράδειγμα. Εδώ όμως τα πράγματα περιπλέκονται. Τι διδάσκει η εμπειρία;
Τα όσα έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια είναι χαρακτηριστικά. Πρόσφατα, σε ένα μόνο άρθρο, η κυβέρνηση έφερε για ψήφιση εκατοντάδες νομοσχέδια υπαγορευμένα από την τρόικα παραβιάζοντας κάθε έννοια εθνικής κυριαρχίας και τήρησης του Συντάγματος. Γενικότερα οι κυβερνήσεις της κρίσης νομοθετούν ερήμην της Βουλής με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου που κάθε άλλο παρά πληρούν τα κριτήρια του άρθρου 44 παρ. 1 και άλλοτε με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Τα Μνημόνια ψηφίστηκαν από τη Βουλή αλλά όχι με την απαιτούμενη κατά το άρθρο 28 παρ. 3 πλειοψηφία των 3/5. Κάποιες από τις δανειακές συμβάσεις δεν ήρθαν ούτε για κύρωση στη Βουλή όπως επιτάσσει το άρθρο 36 παρ. 2 του Συντάγματος.
Η τελευταία δανειακή σύμβαση επίσης δεν κυρώθηκε κατ’ ουσία. Η κυβέρνηση επέλεξε να την φέρει προς κύρωση με μια Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου που είχε ήδη εκδώσει και η οποία δεν περιλαμβάνει το πλήρες και ακριβές περιεχόμενο της σύμβασης. Πολλά από αυτά τα υποτιθέμενα νομοσχέδια δεν έχουν τη μορφή σχεδίου νόμου αλλά είναι πολιτικές διακηρύξεις (που περιλαμβάνουν βέβαια οδυνηρές δεσμεύσεις για τον ελληνικό λαό) παραβιάζοντας έτσι το άρθρο 26 του Συντάγματος.
Η παραίτηση της χώρας, μέσω των δανειακών συμβάσεων, από την εθνική κυριαρχία (με την εφαρμογή του αγγλικού δικαίου κλπ) συνιστά παραβίαση του άρθρου 1 παρ.2 που ορίζει ότι «θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία». Τα δυσβάσταχτα αντιλαϊκά μέτρα που προβλέπονται στα Μνημόνια και στις λοιπές σχετικές συμφωνίες παραβιάζουν ακόμη τα άρθρα 4 παρ. 5 και 25 παρ. 1, 22 και 23 του Συντάγματος. Όλα τα παραπάνω είναι ένα δείγμα συστηματικών παραβιάσεων. Ο ίδιος το τρόπος σχηματισμού της κυβέρνησης Παπαδήμου ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, οριακά σύμφωνος με το Σύνταγμα.
Εύκολα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι το τελευταίο διάστημα δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με κάποιες σποραδικές περιπτώσεις παραβίασης του Συντάγματος αλλά με μια συστηματική τέτοια πρακτική των κυβερνήσεων που λαμβάνει τα χαρακτηριστικά εκτροπής.
Το φαινόμενο της παραβίασης του Συντάγματος από την κυβερνητική εξουσία και τους μηχανισμούς της κάθε άλλο παρά πρωτόγνωρο είναι. Αντίθετα, αποτελεί μάλλον ένα διαχρονικό και παγκόσμιο φαινόμενο[1].
Γιατί όμως το φαινόμενο της παραβίασης των συνταγματικών διατάξεων από την κυβέρνηση γνωρίζει τέτοια άνθηση στις μέρες μας; Το Σύνταγμα, κάθε Σύνταγμα, αποτυπώνει την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων. Είναι με μια έννοια ο συμπυκνωμένος καθρέφτης του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού συστήματος. Διασφαλίζει έτσι τα κυρίαρχα συμφέροντα, αντανακλά όμως και το συσχετισμό των δυνάμεων στην κοινωνία. Κατοχυρώνει ένα (χαμηλότερο ή υψηλότερο) επίπεδο δημοκρατίας, ένα συγκεκριμένο σημείο ισορροπίας.
Το επίπεδο αυτό ισορροπίας τείνει να παραβιαστεί προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση με τον τρόπο που γνωρίζουμε: σε βάρος της εθνικής κυριαρχίας και του ελληνικού λαού. Το επόμενο βήμα, εφόσον βέβαια ο συσχετισμός των δυνάμεων δεν αλλάξει σε όφελος του τελευταίου, θα είναι η αναθεώρηση του Συντάγματος η οποία προφανώς θα κινηθεί σε μια λογική αντιδημοκρατικής στροφής του πολιτικού συστήματος. Η ιστορική εμπειρία διδάσκει ότι με ανάλογο τρόπο επιχειρήθηκε η αναθεώρηση του Συντάγματος το 1932 που περιλάμβανε μια άνευ προηγουμένου ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας.
Εν κατακλείδι, είναι φανερό ότι το Σύνταγμα θα μας απασχολήσει στο επόμενο διάστημα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το κέντρο των εξελίξεων βρίσκεται στις διατάξεις του. Οι κυρίαρχες δυνάμεις θα συνεχίσουν να παραβιάζουν συστηματικά τις διατάξεις του προκειμένου να φέρουν σε πέρας το έργο της κατεδάφισης των κατακτήσεων των εργαζομένων. Παράλληλα, θα επικαλούνται το Σύνταγμα, τη νομιμότητα και την ανάγκη τήρησής τους μόνο όταν θέλουν να καταφέρουν πλήγμα στις αντιδράσεις και στους αγώνες του λαού. Αλλά αυτή η επίκληση της συνταγματικής νομιμότητας είναι επιλεκτική και προσχηματική.
