εφημ. ΤΑ ΝΕΑ 28/1/2020

Η χώρα μας πρέπει σταθερά να βασίζεται στην ειρηνική επίλυση των διαφορών- που είναι θεμελιώδης αρχή του διεθνούς δικαίου- με την Τουρκία είτε με οποιοδήποτε άλλο κράτος. Τούτο μάλιστα δεν αρκεί να είναι σαφές μόνο στην ελληνική κοινή γνώμη αλλά επίσης στην τουρκική καθώς και στη διεθνή. Γι’ αυτό η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι μια επιλογή που δεν μπορεί να αποκλειστεί. Εντάσσεται στη λογική του διεθνούς δικαίου.

Γνωρίζουμε εντούτοις ότι κανένα δικαστήριο δεν είναι ουδέτερο και απολύτως αμερόληπτο. Αντανακλάται σε αυτό, επιδρά ο συσχετισμός των δυνάμεων. Αυτός όμως δεν είναι λόγος που μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση προσφυγής σε αυτό. Πρέπει κανείς να λαμβάνει υπόψη του το συσχετισμό των δυνάμεων, αρκεί να μην κάνει πίσω από ζητήματα αρχής: τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου και τα κυριαρχικά δικαιώματα που αυτό προστατεύει.

Για να υπάρξει όμως προσφυγή απαιτείται η εκπλήρωση ενός σημαντικού όρου. Προσφυγή νοείται για ένα και μόνο ζήτημα αποκλειστικά: την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας - ΑΟΖ. Το δικαστήριο έτσι θα κρίνει τη συγκεκριμένη διαφορά με βάση τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Δεν θα ασχοληθεί με το σύνολο των ζητημάτων που θέτει αυθαίρετα η Τουρκία. Θα πρέπει μάλιστα να διευκρινιστεί ότι η ηγεσία της γειτονικής χώρας οφείλει πρωτύτερα να άρει το casus belli έτσι ώστε η Ελλάδα να μπορέσει να ασκήσει χωρίς απειλή χρήσης βίας, όταν το αποφασίσει, το αυτονόητο δικαίωμά της με βάση τη Σύμβαση για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της στα 12 ν.μ., όπως έχουν κάνει όλες οι χώρες του κόσμου.

Χρήσιμο θα ήταν επίσης να αξιοποιήσουμε την σχετική ιστορική εμπειρία. Το 1976 η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, εν μέσω κορύφωσης των τουρκικών προκλήσεων και με νωπή την εισβολή στην Κύπρο, είχε προβεί σε δυο σημαντικές κινήσεις: διατύπωσε πρόταση υπογραφής συμφώνου μη επίθεσης προς την Τουρκία ενώ δυο χρόνια πρωτύτερα είχε απομακρύνει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Η πρόταση φυσικά δεν ευδοκίμησε αλλά έφερε σε δύσκολη θέση την Άγκυρα. Συνέβαλε στην ανάδειξη των δίκαιων και σύμφωνων με το διεθνές δίκαιο ελληνικών θέσεων. Ταυτόχρονα οι κινήσεις αυτές άσκησαν πίεση προς τις ΗΠΑ, ώστε να λάβουν μια κάπως λιγότερο φιλοτουρκική θέση. Οι πρωτοβουλίες αυτές απέτρεψαν τότε την περαιτέρω επιθετικότητα της Τουρκίας και θα ήταν ακόμη πιο αποτελεσματικές, αν προχωρούσαν με συνέπεια ένα βήμα παραπέρα στη λογική αυτή.

Mήπως είναι η ώρα να αναλάβει η χώρα μας την πρωτοβουλία των κινήσεων; Να σταματήσει να απαντά μόνο στις επιθετικές κινήσεις; Δεν θα μπορούσε να διατυπώσει μια παρόμοια πρόταση προς την Τουρκία; Προσφυγή στη Χάγη για το ένα και μοναδικό ζήτημα, σύναψη Συμφώνου Ειρήνης και φιλίας και παράλληλα ένα απολύτως ξεκάθαρο μήνυμα προς τις ΗΠΑ ότι δεν είμαστε δεδομένοι και προβλέψιμοι.

εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 14/1/2020

Με τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού οι ΗΠΑ, υπό την προεδρία Τραμπ, έδειξαν με πιο εμφατικό από κάθε άλλη φορά τρόπο ότι ο σεβασμός που τρέφουν για τις ιδρυτικές αρχές του ΟΗΕ είναι μηδενικός. Αυτή τη φορά ξεπέρασαν ένα ακόμη όριο αφού, από το τέλος το β' παγκοσμίου πολέμου δεν είχε δολοφονηθεί, σε συνθήκες κατά τις οποίες δεν έχει κηρυχθεί επίσημα πόλεμος, ανώτατος πολιτικός ή στρατιωτικός αξιωματούχος. Οι κατοπινές εξελίξεις έδειξαν όμως ότι οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν πλέον τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν έναν στρατιωτικό περίπατο στην περιοχή.

Αναλόγως, διαφαίνεται ολοένα και ευκρινέστερα ότι, όπως συνέβη στη Συρία, αντίστοιχα και στη Λιβύη οι ΗΠΑ και οι Νατοϊκοί σύμμαχοί τους δείχνουν να χάνουν την πρωτοβουλία. Αντ' αυτών, αναδύεται πανταχούσα παρούσα σχεδόν η ρωσική διπλωματική, πολιτική και στρατιωτική παρέμβαση. Από τα παραπάνω δεν πρέπει να συμπεράνει κανείς ότι οι ΗΠΑ θα παραμεριστούν εύκολα, ότι θα περάσουν σε δεύτερο ρόλο στο ιστορικό προσκήνιο έτσι εύκολα και ήσυχα. Κάθε άλλο. Οι σπασμωδικές κινήσεις του προέδρου Τραμπ το αποδεικνύουν αυτό.

Σε ότι αφορά όμως τη χώρα μας, τα παραπάνω πρέπει να οδηγήσουν σε αναστοχασμό και επειγόντως σε αναπροσανατολισμό της εξωτερικής μας πολιτικής. Μέχρι τώρα ήταν βαθιά ανήθικο και επικίνδυνο να επικροτούμε τυφλά την επεμβατική εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Επιπλέον, όπως έχει αποδειχθεί επανειλημμένα, δεν πρόσφερε καμιά προστασία στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλλάδας. Όποτε υπήρξε πρόβλημα, οι ΗΠΑ τήρησαν δήθεν ουδέτερη στάση αλλά στην πραγματικότητα ευνοήσαν τις επιδιώξεις του τουρκικού αντιδραστικού καθεστώτος. Αυτό συνέβη πολλές φορές στο παρελθόν: από την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο μέχρι τα Ίμια και τα πιο πρόσφατα γεγονότα. Έχει γι' αυτό σημασία να τονιστεί ότι η επίσημη (που διαψεύστηκε τελικά) ή η άτυπη ανάθεση (που υπάρχει ούτως ή άλλως) στις ΗΠΑ του ρόλου επιδιαιτητή για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις μόνο πολιτική μυωπία και ιστορικό δογματισμό αποδεικνύει.

Σήμερα είναι δύο φορές πιο αδιέξοδη και πιο επικίνδυνη η επιλογή της τυφλής υπακοής στα κελεύσματα των ΗΠΑ. Η επικείμενη ψήφιση στη Βουλή της νέας σύμβασης για τις βάσεις, η παροχή επιπλέον διευκολύνσεων στις ΗΠΑ δεν θα παράγουν παρά μόνο αρνητικά αποτελέσματα για τον ελληνικό λαό. Ακόμη πιο επικίνδυνη μπορεί να αποδειχθεί τυχόν απόπειρα εμπλοκής της Ελλάδας στον εμφύλιο της Λιβύης, όπου διεξάγεται ένας πόλεμος δι' αντιπροσώπων για τον έλεγχο της πλούσιας αυτής περιοχής.

Η εμπλοκή στα σχέδια των ΗΠΑ και γενικότερα στις διενέξεις των μεγάλων δυνάμεων μόνο κινδύνους εγκυμονεί. Ας μην ακολουθούμε άκριτα κανέναν, ας μην εμπλεκόμαστε σε συγκρούσεις, ας κάνουμε καινούργιους φίλους. Παρότι καμιά ελληνική κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν αμφισβήτησε στα σοβαρά το δόγμα της υποταγής στις ΗΠΑ, είναι ίσως καιρός να το ξανασκεφτούμε. Μόνο και μόνο από ένστικτο επιβίωσης.

εφημ. Documento 12/1/2020

Η Κίνα από το 2010 είναι η δεύτερη παγκοσμίως οικονομική δύναμη μετά τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις, σε δέκα, είκοσι ή το πολύ τριάντα χρόνια θα γίνει η πρώτη δύναμη. Το κινεζικό κράτος εργάζεται για το σκοπό αυτό επιμελώς: επεκτείνει με σχέδιο την εγχώρια παραγωγή νέων πρωτοπόρων τεχνολογιών, λαμβάνει μέτρα προστασίας της εγχώριας οικονομίας. Τονώνει την εσωτερική αγορά καθώς τα περιθώρια είναι ακόμη μεγάλα. Η εσωτερική κατανάλωση αποτελεί το 39% του ΑΕΠ, δηλαδή βρίσκεται χαμηλά σε σύγκριση με το αντίστοιχο 69% των ΗΠΑ ή το 55% της Γαλλίας.

Φροντίζει για την άμβλυνση των πιο ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων με την εκμαίευση της κοινωνικής συναίνεσης ή και την καταστολή. Η κινεζική κυβέρνηση απολαμβάνει σήμερα μιας σχετικά πλατιάς νομιμοποίησης στον πληθυσμό. Αυτό επιβεβαιώνεται ακόμη και από τις δημοσκοπήσεις που διενεργούν φορείς που βρίσκονται εκτός Κίνας. Το ποσοστό συναίνεσης που εκφράζεται στις δημοσκοπήσεις είναι συχνά υψηλότερο εκείνων που υπάρχει στις δυτικές αστικές δημοκρατίες.

Στο διεθνές πεδίο επεκτείνει συστηματικά και με σχέδιο την κινεζική οικονομική παρουσία σε όλο τον πλανήτη. Αποφεύγει, όσο μπορεί, την εμπλοκή σε διπλωματικές και στρατιωτικές συγκρούσεις. Προς το παρόν επομένως δεν διακρίνεται κάποια σοβαρή κρίση στον ιστορικό ορίζοντα. Όσο η Κίνα διανύει φάση οικονομικής ανάπτυξης και ανόδου του διεθνούς της ρόλου, θα έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται τις εσωτερικές αντιθέσεις. Το ΚΚ Κίνας θα μπορεί να προβαίνει σε επιμέρους παραχωρήσεις με σκοπό την άμβλυνση των κοινωνικών συγκρούσεων. Η δυνατότητα αυτή αυξάνεται στο βαθμό που η διεθνής οικονομική δραστηριότητα της Κίνας διασφαλίζει πρόσθετα κέρδη, μέρος των οποίων μπορεί να διοχετεύεται στο εσωτερικό με στόχο την κοινωνική ειρήνευση.

Σημαντική για τη μακροημέρευση του πολιτικού συστήματος είναι η διατήρηση του μοντέλου του γραφειοκρατικού, πατερναλιστικού καπιταλισμού. Στην παρούσα ιστορική φάση η αναδυθείσα οικονομική ολιγαρχία της Κίνας εμπιστεύεται πολιτικά την ηγεμονία του κυβερνώντος κόμματος, σε ένα βαθμό συγχωνεύεται μαζί του. Δεν έχει τη βούληση αλλά ούτε τη δύναμη να το υπερκεράσει. Αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται να υπάρχει κοινωνική δύναμη (από τα κάτω ή από τα πάνω) που να αμφισβητεί το πολιτικό σύστημα.

Ωστόσο, η τάση ίσως ανατραπεί λόγω των ανακατατάξεων και συγκρούσεων που επιφέρει η παγκόσμια κρίση. Το τοπίο ίσως μεταβληθεί, αν αλλάξουν σημαντικά τα οικονομικά δεδομένα. H επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών θα επέφερε πολιτικές ανακατατάξεις στη μια ή άλλη κατεύθυνση, λιγότερο ή περισσότερο βαθιές. Ήδη υπάρχουν ενδείξεις ότι το οικονομικό θαύμα της Κίνας τείνει πιθανά να αποδυναμωθεί. Η μεταβολή μπορεί να εκφραστεί με τρεις κατά βάση τρόπους που αλληλοεπηρεάζονται.

α. Παγκόμια κρίση και β. Εξάντληση “κεϋνσιανού” μοντέλου

Η παγκόσμια οικονομική κρίση ή μια γεωπολιτική επιδείνωση της θέσης της Κίνας μπορεί να αγγίξει πολύ πιο έντονα την οικονομία, να την κλυδωνίσει, να ανακόψει την ανάπτυξή της. Η Κίνα, παρότι τελευταία έχει λάβει κάποια μέτρα, είναι μια εξαγωγικά προσανατολισμένη οικονομία. Άρα είναι ευάλωτη στις διακυμάνσεις της διεθνούς αγοράς. Σε αυτή την περίπτωση θα προκύψει αναπόφευκτα επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης που θα οδηγήσει στην όξυνση των εσωτερικών αντιθέσεων, τόσο ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα και στην οικονομικο-πολιτική ελίτ, όσο και στο εσωτερικό της ελίτ.

Μια κρίση μπορεί να επέλθει και από ενδογενείς ιδίως αιτίες, στο ενδεχόμενο που η οικονομική ανάπτυξη περιοριστεί λόγω εξάντλησης του “κεϋνσιανού τύπου” μοντέλου που ακολουθείται. Έχει αποδειχθεί ιστορικά και από την εμπειρία της μεταπολεμικής Ευρώπης ότι η πολιτική παροχών έχει όρια. Δεν μπορεί να συνεχιστεί επ' άπειρο καθώς πλήττει την κερδοφορία του κεφαλαίου.

Ο περιορισμός των παροχών είναι πιθανό να ωθήσει σε μια ένταση των κοινωνικών αντιθέσεων και της αντιπαράθεσης των λαϊκών τάξεων με την κυρίαρχη οικονομική και πολιτική ελίτ. Μια τέτοια κρίση θα μπορούσε να αγγίξει ακόμη και τη συνοχή της κυρίαρχης τάξης. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος ή ακόμη και του κράτους.

γ. Πολεμική εμπλοκή;

Η διεθνής οικονομική κρίση και η παγκόσμια αναδιάταξη δυνάμεων μπορεί να οδηγήσει σε άμεση ή έμμεση στρατιωτική εμπλοκή της Κίνας. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν αποκλείεται. Μπορεί η πρωτοβουλία να ανήκει στις ΗΠΑ οι οποίες προφανώς επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη επιθετικότητα, καθώς αποδυναμώνεται η διεθνής τους θέση και αντιμετωπίζουν την Κίνα ως τον υπ' αριθμό ένα ανταγωνιστή τους. Πολύ λιγότερο πιθανό είναι να υπάρξει στρατιωτική εμπλοκή με πρωτοβουλία της Κίνας. Η ηγεσία της επιδεικνύει αξιοπρόσεχτη σύνεση και, μέχρι τώρα τουλάχιστον, αίσθηση ακριβούς υπολογισμού του συσχετισμού των δυνάμεων.

Ωστόσο, η αυξανόμενη παρουσία των κινεζικών επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο αλλάζει τα δεδομένα. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Κίνα άρχισε σιγά σιγά να επενδύει στο εξωτερικό. Μετά το 2000 πραγματοποίησε ένα ποιοτικό βήμα στην εξαγωγή κεφαλαίου και ειδικά μετά την οικονομική κρίση του 2008 το ποιοτικό βήμα μετατράπηκε σε άλμα. Σήμερα, μια σειρά κινεζικές επιχειρήσεις (όπως για παράδειγμα η σιδηροβιομηχανία) αδυνατούν πλέον να διαθέσουν τα προϊόντα τους την εσωτερική αγορά και στρέφονται στη διεθνή. Εξου και η πρωτοβουλία για το νέο “δρόμο του μεταξιού”. Έτσι, η Κίνα ωθείται σε μια ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο.

Μια αποτυχημένη για την Κίνα πολεμική σύρραξη θα είχε επιπτώσεις στη γεωπολιτική της θέση. Θα είχε ταυτόχρονα επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη, στο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού αλλά και στην πολιτική συνοχή, καθώς αναπόφευκτα θα κλονιζόταν η συναίνεση τόσο των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων όσο και τμήματος τουλάχιστον της άρχουσας τάξης προς το πολιτικό σύστημα.

Ωστόσο, το καταστροφικό αυτό σενάριο δεν μοιάζει ιδιαίτερα πειστικό. Με δεδομένη τη σημερινή ανοδική τάση της Κίνας, η επιτυχής εμπλοκή σε μια άμεση ή έμμεση πολεμική σύγκρουση φαντάζει πιθανότερη, έστω και αν μέχρι τώρα η Κίνα είναι ένας στρατιωτικός νάνος μπροστά στις ΗΠΑ. Σε αυτή την περίπτωση το κράτος και το πολιτικό σύστημα θα ισχυροποιηθούν. Θα αναδειχθεί ως παγκόσμια υπερδύναμη μέχρι την πτώση της, που αναπόφευκτα επίσης θα έρθει κάποια στιγμή καθώς “τα πάντα ρει”.

Εξάλλου, δεν πρέπει να διαφεύγει το γεγονός ότι στην Κίνα υπάρχει η πλέον πολυάριθμη και με τον πιο υψηλό βαθμό συγκέντρωσης εργατική τάξη στον κόσμο. Σήμερα η συνδικαλιστική και κυρίως η πολιτική της συγκρότηση βρίσκονται στα σπάργανα. Αν όμως αρχίσει να εισέρχεται στο ιστορικό προσκήνιο;

εφημ. ΤΑ ΝΕΑ 9/1/2020

Κατά την επίσκεψη του πρωθυπουργού στις ΗΠΑ τέθηκαν ξεκάθαρα από ελληνικής πλευράς δυο ζητήματα: η επιθετικότητα της Τουρκίας και το αίτημα για συμμετοχή στο πρόγραμμα των F-35. Και στα δυο ο πρόεδρος των ΗΠΑ απάντησε με την ηχηρή σιωπή του. Για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνεται ότι οι ΗΠΑ δεν είναι πρόθυμες να υπερασπιστούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας καθώς παγίως αλληθωρίζουν προς την πλευρά της Τουρκίας για τους δικούς τους στρατηγικούς λόγους. Επιπλέον, σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Τουρκία φροντίζει να διαπραγματεύεται ουσιαστικά, ακόμη και να προσφέρει κάποια “δώρα” στις ΗΠΑ, όπως για παράδειγμα την αναγγελία αλλαγής του καθεστώτος των Στενών (με την εξαγγελθείσα μονομερή κατάργηση της Συνθήκης του Μοντρέ) ή τη βοήθεια στην κυβέρνηση της Λιβύης που στρέφονται ευθέως εναντίον της Ρωσίας.

Από την άλλη, το ελληνικό αίτημα για τα F-35 βρίσκεται σε προφανή συσχέτιση με την αμερικανοτουρκική διελκυνστίδα για το ίδιο ζήτημα. Για το θέμα που η Τουρκία διαπραγματεύεται σκληρά, εμείς παρακαλάμε τους αμερικανούς και μάλιστα χωρίς αποτέλεσμα. Η επιλογή αυτή δείχνει εκτός των άλλων ότι η χώρα μας συνεχίζει την αδιέξοδη εμμονή στον μονομερή προσανατολισμό των εξοπλισμών της. Η εμμονή αυτή εγκυμονεί κινδύνους για την εθνική ασφάλεια καθώς στις μέρες ιδιαίτερα απαιτείται διαφοροποίηση των πηγών εξοπλισμού και, μεσο-μακροπρόθεσμα, σχεδιασμένη προσπάθεια για τη δημιουργία κρατικής αμυντικής βιομηχανίας.

Η συνάντηση και η σχετική συζήτηση των δυο ηγετών έγινε μάλιστα σε μια πολύ αρνητική συγκυρία, κατά την οποία οι ΗΠΑ διέπραξαν μια ακόμη σφοδρή και επικίνδυνη παραβίαση του διενθούς δικαίου με την δολοφονία του Ιρανού υποστράτηγου. Η χώρα μας δυστυχώς δεν κράτησε ούτε τις ελάχιστες αποστάσεις από μια ενέργεια κρατικής τρομοκρατίας η οποία, εκτός των άλλων, μπορεί να φέρει ευρύτερη σύγκρουση και αποσταθεροποίηση στην περιοχή. Και ας μην ξεχνάμε ότι οι αμερικανικές βάσεις που βρίσκονται στο έδαφός μας αποτελούν τμήμα της γενικότερης στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ στην περιοχή και άρα μας εντάσσουν αυτομάτως στις όποιες αντιπαραθέσεις.

Η απόλυτη ευθυγράμμιση της ελληνικής κυβέρνησης με τις ΗΠΑ σε όλα ανεξαιρέτως τα θέματα, η επαιτεία για τα εξοπλιστικά προγράμματα και η προτίμηση των ΗΠΑ να διαπραγματεύονται στα σοβαρά με την Τουρκία έχοντας την Ελλάδα στο τσεπάκι για κάθε χρήση διαμορφώνουν μια κάθε άλλο παρά ευοίωνη προοπτική για την ειρήνη στην περιοχή, για την εθνική κυριαρχία και θίγουν την εθνική μας αξιοπρέπεια. Η ηχηρή σιωπή του προέδρου Τραμπ, υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να αναγνωστεί και ως περιφρονητική σιωπή. Ας το σκεφτούμε.

Τετράδια μαρξισμού, τ. 11, 2019-2020, σελ. 24-26

Η Χιλή μαστίζεται, δεκαετίες τώρα, από βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Αυτές μάλιστα φαντάζουν ακόμη μεγαλύτερες καθώς πρόκειται για μια χώρα μέσου επιπέδου ανάπτυξης με σχετικά έντονα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Ήδη τη δεκαετία του 1960 το 2% του πληθυσμού κατείχε το 46% του εθνικού πλούτου. Επί διακυβέρνησης Αλλιέντε (1970-1973) έγινε προσπάθεια ώστε η κατάσταση αυτή να μεταβληθεί. Εθνικοποιήθηκε ο χαλκός και πολλές επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας γεγονός που επέτρεψε την άνοδο του πραγματικού μισθού κατά 20%, τη μείωση της ανεργίας από το 8,3% στο 3%, τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας κατά 20%, τη δημιουργία ενός δημόσιου συστήματος υγείας¹.

Η επιβολή της αιματηρής στρατιωτικής δικτατορίας του Πινοσέτ (1973-1990) ανέτρεψε την κατάσταση και έδωσε τη δυνατότητα να εφαρμοστούν δια πυρός και σιδήρου τα νεοφιλεύθερα οικονομικά σχέδια της σχολής οικονομολόγων του Σικάγου. Αυτό είχε ως συνέπεια την ακόμη μεγαλύτερη φτωχοποίηση της πλειοψηφίας του πληθυσμού και την έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων.

Οι συνθήκες δεν βελτιώθηκαν αισθητά ούτε στη μεταχουντική περίοδο καθώς η οικονομική πολιτική παρέμεινε στις ίδιες συνταταγμένες πάνω κάτω. Οι έννοιες της δωρεάν παιδείας, υγείας, της συνταξιοδότησης είναι άγνωστες στη σημερινή Χιλή. Έτσι, δεν είναι παράξενο που μια σταγόνα (η αύξηση του κομίστρου στο μετρό) ξεχείλισε το ποτήρι της λαϊκής οργής.

Αλλά και ο κρατικός μηχανισμός και το πολιτικό σύστημα παρέμειναν άθικτα σε ένα σημαντικό βαθμό. Ιδιαίτερα στα σώματα ασφαλείας και στις ένοπλες δυνάμεις, αποχουντοποίηση δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Ισχύει ακόμη το πινοσετικής έμπνευσης Σύνταγμα, με το οποίο η δικτατορία προετοίμασε τη μετάβαση σε μια ελεγχόμενη από αυτήν δημοκρατία. Το Σύνταγμα έχει βέβαια αναθεωρηθεί σε κάποια σημεία του, αλλά ο αντιδημοκρατικός πυρήνας του παραμένει ανέπαφος. Αυτό εξηγεί την ευκολία με την οποία η σημερινή κυβέρνηση προσέφυγε στην ακραία και αντιδημοκρατική επιλογή της κατάστασης πολιορκίας αλλά και την αγριότητα της καταστολής με τους 20 νεκρούς, τους εκατοντάδες τραυματίες από πυρά και ξυλοδαρμούς, τους χιλιάδες συλληφθέντες. Οι εικόνες της στρατιωτικής βίας είναι απαράλλαχτες όπως εκείνες της περιόδου της δικτατορίας.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που κυβέρνησε για ένα διάστημα τα προηγούμενα χρόνια, προέβη μόνο σε επιδερμικές αλλαγές αλλά κυρίως δεν αμφισβήτησε τη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Πρέπει να σημειωθεί ότι το κόμμα αυτό, την περίοδο της δικτατορίας, πραγματοποίησε μια θεαματική στροφή στις ιδεολογικο-πολιτικές του θέσεις εγκαταλείποντας ουσιαστικά την πολιτική κληρονομιά του δολοφονημένου από τους πραξικοπηματίες προέδρου Αλλιέντε.

Μικρές υποχωρήσεις και καταστολή

Ο πρόεδρος Πινιέρα παραίτησε 8 υπουργούς και προέβη σε εξαγγελίες ελάφρυνσης των πιο οξυμένων προβλημάτων των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων. Πάγωσε μια σειρά αντιλαϊκά μέτρα και αύξησε τον βασικό μισθό κατά 20% για να εκτονώσει τη δυσαρέσκεια. Ανάλογου είδους υποχωρήσεις εξαγγέλθηκαν και από τον πρόεδρο Μορένο στο Εκουαδόρ μετά την εκεί λαϊκή εξέγερση ενάντια στο πακέτο μέτρων του ΔΝΤ. Οι μικρές αυτές υποχωρήσεις συνδυάζονται και στις δύο περιπτώσεις με την συνέχιση της καταστολής.

Από πολλές πλευρές -στους δρόμους και στο Κογκρέσο της Χιλής- ακούγεται έντονο το αίτημα για την παραίτηση του προέδρου. Πιο διεισδυτικό είναι όμως το αίτημα των διαδηλωτών αλλά και πολλών πολιτικών δυνάμεων για την υιοθέτηση ενός νέου Συντάγματος. Όχι επειδή ένα Σύνταγμα λύνει τα κοινωνικά προβλήματα αλλά επειδή σε ένα Σύνταγμα μπορούν να συνοψιστούν μια σειρά αλλαγές, περισσότερο ή λιγότερο βαθιές (ανάλογα με το συσχετισμό κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων), στην οικονομία και στο κράτος.

Το αίτημα των διαδηλωτών για βαθιές αλλαγές και πλήρη απαλλαγή από το χουντικό παρελθόν και το νεοφιλελεύθερο δόγμα του συνδυάζεται με τη διεκδίκηση δημοψηφίσματος εντός του Δεκεμβρίου με το ερώτημα "ναι ή όχι σε νέο Σύνταγμα". Αν οι λαϊκές διαμαρτυρίες επιβάλλουν μια τέτοια λύση, αυτό θα σημαίνει ότι θα ακολουθήσει η εκλογή Συντακτικής Συνέλευσης και εκεί διαφορετικά ενδεχόμενα θα είναι ανοιχτά ανάλογα με το συσχετισμό δυνάμεων.

Ανάλογες διαδικασίες ακολουθήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν σε αρκετές χώρες της Λ. Αμερικής, όπως στη Βενεζουέλα και στη Βολιβία, και οδήγησαν σε νέα Συντάγματα τα οποία κατοχύρωσαν ένα πιο ουσιαστικό δημοκρατικό σύστημα (με πληρέστερη κατοχύρωση δικαιωμάτων, στοιχεία ανακλητότητας και άμεσης δημοκρατίας), την εθνικοποίηση των βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών και καθιέρωναν την απομάκρυνση των στρατιωτικών βάσεων και συμβούλων των ΗΠΑ².

Το γεγονός ότι, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Καθολικού Πανεπιστημίου του Τεμούκο, το 68% των Χιλιανών συμμετείχε στις διαδηλώσεις και ότι το 94% στηρίζει τα αιτήματα των διαδηλωτών ίσως κατορθώσει να επιβάλλει, αργά ή γρήγορα, εξελίξεις σε παρόμοια κατεύθυνση. Και αυτό παρά το γεγονός ότι η κατάσταση δείχνει κάπως να σταθεροποιείται προς το παρόν.

Σύγκρουση σε όλη τη Λ. Αμερική

Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη Λ. Αμερική αυτή την περίοδο. Πρώτο η περοχή συνταράσσεται, για μια ακόμη φορά, από ένα κύμα κοινωνικής διαμαρτυρίας. Δεύτερο, αυτό συνδυάζεται -καθόλου τυχαία- με την εντατικοποίηση της προσπάθειας των ΗΠΑ να επαναποκτήσουν πιο σφιχτό έλεγχο στην περιοχή και παράλληλα να συμβάλλουν στην καταστολή της λαϊκής διαμαρτυρίας. Καθόλου τυχαία εντάθηκε επί προεδρίας Τραμπ ο οικονομικός, και όχι μόνο, πόλεμος ενάντια στην επαναστατική Κούβα.

Εκτός από την Χιλή και το Εκουαδόρ, μαζικές διαδηλώσεις και άγρια καταστολή με πολλές δεκάδες νεκρούς συγκλονίζουν την ίδια περίοδο την Αϊτή. Οι δολοφονίες αγωνιστών από παραστρατιωτικούς συνεχίζονται στην Κολομβία, όπου εξαιτίας της κατάστασης, μέρος των FARC ξανάρχισε τον ένοπλο αγώνα. Στη Βραζιλία εντείνονται oι λαϊκοί αγώνες ενάντια στην κυβέρνηση Μπολσονάρο ενώ, από την άλλη, η εκλογή Φερνάντες δείχνει τη δυσαρέσκεια του λαού της Αργεντινής προς τη νεοφιλελεύθερη πολιτική του Μάκρι, η οποία όξυνε τα κοινωνικά προβλήματα και υπέταξε πάλι τη χώρα στο ΔΝΤ και στους επαχθείς όρους του.

Τα τεκταινόμενα στη Λ. Αμερική σχετίζονται με τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες και τη φτώχεια που μαστίζουν δεκαετίες τώρα την περιοχή. Τα προβλήματα έχουν οξυνθεί από τις συνεχείς παρεμβάσεις του ΔΝΤ και τις νεοφιλελεύθερες συνταγές του ιδίως από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Οξύνονται επίσης ως συνέπεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η οποία στις περιφερειακές χώρες και οικονομίες εκδηλώνεται συνήθως με πιο οξυμένο τρόπο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο βορειοαμερικάνικος ιμπεριαλισμός προσπαθεί να ανακτήσει την επιρροή του στην περιοχή που τη θεωρούσε πάντοτε ως την "πίσω αυλή του". Οι προσπάθειες των λαών αλλά και κάποιων κυβερνήσεων να ανεξαρτητοποιηθούν από τη βαριά σκιά των ΗΠΑ αποτελεί casus belli για την προεδρία Τραμπ και οδηγεί σε νεοαποικιοκρατικού τύπου παρεμβάσεις, σε οικονομικό πόλεμο (όπως αυτός που εξαπολύθηκε εναντίον της κυβέρνησης Αλλιέντε ή σήμερα σε βάρος της Κούβας και της Βενεζουέλας), είτε στην υπόθαλψη πραξικοπημάτων, στην απειλή στρατιωτικής επέμβασης, στη χρηματοδότηση ανατρεπτικών ενεργειών, στην εξαγορά ηγετών, μέσων ενημέρωσης, στον λεγόμενο "πόλεμο 4ης γενιάς"³.

Πιο πρόσφατο δείγμα είναι το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Εβο Μοράλες στη Βολιβία ο οποίος μάλιστα είχε μόλις επανεκλεγεί πρόεδρος της χώρας με 47%. Φήμες υπάρχουν για πραξικοπηματική κινητικότητα σε βάρος του μη αρεστού στις ΗΠΑ προέδρου του Μεξικού.

Ωστόσο, φαίνεται ότι ακόμη τα λαϊκά κινήματα δεν έχουν αποκτήσει το κατάλληλο επαναστατικό σχέδιο και την κατάλληλη επαναστατική ηγεσία. Συγκεντρώνουν όμως πολύτιμη εμπειρία. Το πραξικόπημα στη Βολιβία έδειξε για μια ακόμη φορά ότι δεν αρκεί η πολιτική εθνικοποιήσεων των στρατηγικών τομέων της οικονομίας και η αναδιανομή του πλούτου σε όφελος των εργαζομένων. Χρειάζονται οπωσδήποτε ταυτόχρονες βαθιές, επαναστατικές δημοκρατικές τομές στον κρατικό μηχανισμό κυρίως στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας. Απαιτείται η δραστήρια προσέλκυση του λαού και των οργανώσεών του στο έργο της παλλαϊκής άμυνας, της προστασίας της δημοκρατίας και των κατακτήσεων. Απαιτείται δηλαδή αντικατάσταση του παλιού αντιδημοκρατικού κρατικού μηχανισμού με έναν νέο, επαναστατικό δημοκρατικό.