Κοινωνική σύγκρουση σε Χιλή και Λ. Αμερική

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΑΠΟ: Δημ. Καλτσώνης ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ: 2:23 π.μ. / ΣΧΟΛΙΑ: 0

Τετράδια μαρξισμού, τ. 11, 2019-2020, σελ. 24-26

Η Χιλή μαστίζεται, δεκαετίες τώρα, από βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Αυτές μάλιστα φαντάζουν ακόμη μεγαλύτερες καθώς πρόκειται για μια χώρα μέσου επιπέδου ανάπτυξης με σχετικά έντονα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Ήδη τη δεκαετία του 1960 το 2% του πληθυσμού κατείχε το 46% του εθνικού πλούτου. Επί διακυβέρνησης Αλλιέντε (1970-1973) έγινε προσπάθεια ώστε η κατάσταση αυτή να μεταβληθεί. Εθνικοποιήθηκε ο χαλκός και πολλές επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας γεγονός που επέτρεψε την άνοδο του πραγματικού μισθού κατά 20%, τη μείωση της ανεργίας από το 8,3% στο 3%, τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας κατά 20%, τη δημιουργία ενός δημόσιου συστήματος υγείας¹.

Η επιβολή της αιματηρής στρατιωτικής δικτατορίας του Πινοσέτ (1973-1990) ανέτρεψε την κατάσταση και έδωσε τη δυνατότητα να εφαρμοστούν δια πυρός και σιδήρου τα νεοφιλεύθερα οικονομικά σχέδια της σχολής οικονομολόγων του Σικάγου. Αυτό είχε ως συνέπεια την ακόμη μεγαλύτερη φτωχοποίηση της πλειοψηφίας του πληθυσμού και την έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων.

Οι συνθήκες δεν βελτιώθηκαν αισθητά ούτε στη μεταχουντική περίοδο καθώς η οικονομική πολιτική παρέμεινε στις ίδιες συνταταγμένες πάνω κάτω. Οι έννοιες της δωρεάν παιδείας, υγείας, της συνταξιοδότησης είναι άγνωστες στη σημερινή Χιλή. Έτσι, δεν είναι παράξενο που μια σταγόνα (η αύξηση του κομίστρου στο μετρό) ξεχείλισε το ποτήρι της λαϊκής οργής.

Αλλά και ο κρατικός μηχανισμός και το πολιτικό σύστημα παρέμειναν άθικτα σε ένα σημαντικό βαθμό. Ιδιαίτερα στα σώματα ασφαλείας και στις ένοπλες δυνάμεις, αποχουντοποίηση δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Ισχύει ακόμη το πινοσετικής έμπνευσης Σύνταγμα, με το οποίο η δικτατορία προετοίμασε τη μετάβαση σε μια ελεγχόμενη από αυτήν δημοκρατία. Το Σύνταγμα έχει βέβαια αναθεωρηθεί σε κάποια σημεία του, αλλά ο αντιδημοκρατικός πυρήνας του παραμένει ανέπαφος. Αυτό εξηγεί την ευκολία με την οποία η σημερινή κυβέρνηση προσέφυγε στην ακραία και αντιδημοκρατική επιλογή της κατάστασης πολιορκίας αλλά και την αγριότητα της καταστολής με τους 20 νεκρούς, τους εκατοντάδες τραυματίες από πυρά και ξυλοδαρμούς, τους χιλιάδες συλληφθέντες. Οι εικόνες της στρατιωτικής βίας είναι απαράλλαχτες όπως εκείνες της περιόδου της δικτατορίας.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που κυβέρνησε για ένα διάστημα τα προηγούμενα χρόνια, προέβη μόνο σε επιδερμικές αλλαγές αλλά κυρίως δεν αμφισβήτησε τη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Πρέπει να σημειωθεί ότι το κόμμα αυτό, την περίοδο της δικτατορίας, πραγματοποίησε μια θεαματική στροφή στις ιδεολογικο-πολιτικές του θέσεις εγκαταλείποντας ουσιαστικά την πολιτική κληρονομιά του δολοφονημένου από τους πραξικοπηματίες προέδρου Αλλιέντε.

Μικρές υποχωρήσεις και καταστολή

Ο πρόεδρος Πινιέρα παραίτησε 8 υπουργούς και προέβη σε εξαγγελίες ελάφρυνσης των πιο οξυμένων προβλημάτων των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων. Πάγωσε μια σειρά αντιλαϊκά μέτρα και αύξησε τον βασικό μισθό κατά 20% για να εκτονώσει τη δυσαρέσκεια. Ανάλογου είδους υποχωρήσεις εξαγγέλθηκαν και από τον πρόεδρο Μορένο στο Εκουαδόρ μετά την εκεί λαϊκή εξέγερση ενάντια στο πακέτο μέτρων του ΔΝΤ. Οι μικρές αυτές υποχωρήσεις συνδυάζονται και στις δύο περιπτώσεις με την συνέχιση της καταστολής.

Από πολλές πλευρές -στους δρόμους και στο Κογκρέσο της Χιλής- ακούγεται έντονο το αίτημα για την παραίτηση του προέδρου. Πιο διεισδυτικό είναι όμως το αίτημα των διαδηλωτών αλλά και πολλών πολιτικών δυνάμεων για την υιοθέτηση ενός νέου Συντάγματος. Όχι επειδή ένα Σύνταγμα λύνει τα κοινωνικά προβλήματα αλλά επειδή σε ένα Σύνταγμα μπορούν να συνοψιστούν μια σειρά αλλαγές, περισσότερο ή λιγότερο βαθιές (ανάλογα με το συσχετισμό κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων), στην οικονομία και στο κράτος.

Το αίτημα των διαδηλωτών για βαθιές αλλαγές και πλήρη απαλλαγή από το χουντικό παρελθόν και το νεοφιλελεύθερο δόγμα του συνδυάζεται με τη διεκδίκηση δημοψηφίσματος εντός του Δεκεμβρίου με το ερώτημα "ναι ή όχι σε νέο Σύνταγμα". Αν οι λαϊκές διαμαρτυρίες επιβάλλουν μια τέτοια λύση, αυτό θα σημαίνει ότι θα ακολουθήσει η εκλογή Συντακτικής Συνέλευσης και εκεί διαφορετικά ενδεχόμενα θα είναι ανοιχτά ανάλογα με το συσχετισμό δυνάμεων.

Ανάλογες διαδικασίες ακολουθήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν σε αρκετές χώρες της Λ. Αμερικής, όπως στη Βενεζουέλα και στη Βολιβία, και οδήγησαν σε νέα Συντάγματα τα οποία κατοχύρωσαν ένα πιο ουσιαστικό δημοκρατικό σύστημα (με πληρέστερη κατοχύρωση δικαιωμάτων, στοιχεία ανακλητότητας και άμεσης δημοκρατίας), την εθνικοποίηση των βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών και καθιέρωναν την απομάκρυνση των στρατιωτικών βάσεων και συμβούλων των ΗΠΑ².

Το γεγονός ότι, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Καθολικού Πανεπιστημίου του Τεμούκο, το 68% των Χιλιανών συμμετείχε στις διαδηλώσεις και ότι το 94% στηρίζει τα αιτήματα των διαδηλωτών ίσως κατορθώσει να επιβάλλει, αργά ή γρήγορα, εξελίξεις σε παρόμοια κατεύθυνση. Και αυτό παρά το γεγονός ότι η κατάσταση δείχνει κάπως να σταθεροποιείται προς το παρόν.

Σύγκρουση σε όλη τη Λ. Αμερική

Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη Λ. Αμερική αυτή την περίοδο. Πρώτο η περοχή συνταράσσεται, για μια ακόμη φορά, από ένα κύμα κοινωνικής διαμαρτυρίας. Δεύτερο, αυτό συνδυάζεται -καθόλου τυχαία- με την εντατικοποίηση της προσπάθειας των ΗΠΑ να επαναποκτήσουν πιο σφιχτό έλεγχο στην περιοχή και παράλληλα να συμβάλλουν στην καταστολή της λαϊκής διαμαρτυρίας. Καθόλου τυχαία εντάθηκε επί προεδρίας Τραμπ ο οικονομικός, και όχι μόνο, πόλεμος ενάντια στην επαναστατική Κούβα.

Εκτός από την Χιλή και το Εκουαδόρ, μαζικές διαδηλώσεις και άγρια καταστολή με πολλές δεκάδες νεκρούς συγκλονίζουν την ίδια περίοδο την Αϊτή. Οι δολοφονίες αγωνιστών από παραστρατιωτικούς συνεχίζονται στην Κολομβία, όπου εξαιτίας της κατάστασης, μέρος των FARC ξανάρχισε τον ένοπλο αγώνα. Στη Βραζιλία εντείνονται oι λαϊκοί αγώνες ενάντια στην κυβέρνηση Μπολσονάρο ενώ, από την άλλη, η εκλογή Φερνάντες δείχνει τη δυσαρέσκεια του λαού της Αργεντινής προς τη νεοφιλελεύθερη πολιτική του Μάκρι, η οποία όξυνε τα κοινωνικά προβλήματα και υπέταξε πάλι τη χώρα στο ΔΝΤ και στους επαχθείς όρους του.

Τα τεκταινόμενα στη Λ. Αμερική σχετίζονται με τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες και τη φτώχεια που μαστίζουν δεκαετίες τώρα την περιοχή. Τα προβλήματα έχουν οξυνθεί από τις συνεχείς παρεμβάσεις του ΔΝΤ και τις νεοφιλελεύθερες συνταγές του ιδίως από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Οξύνονται επίσης ως συνέπεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η οποία στις περιφερειακές χώρες και οικονομίες εκδηλώνεται συνήθως με πιο οξυμένο τρόπο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο βορειοαμερικάνικος ιμπεριαλισμός προσπαθεί να ανακτήσει την επιρροή του στην περιοχή που τη θεωρούσε πάντοτε ως την "πίσω αυλή του". Οι προσπάθειες των λαών αλλά και κάποιων κυβερνήσεων να ανεξαρτητοποιηθούν από τη βαριά σκιά των ΗΠΑ αποτελεί casus belli για την προεδρία Τραμπ και οδηγεί σε νεοαποικιοκρατικού τύπου παρεμβάσεις, σε οικονομικό πόλεμο (όπως αυτός που εξαπολύθηκε εναντίον της κυβέρνησης Αλλιέντε ή σήμερα σε βάρος της Κούβας και της Βενεζουέλας), είτε στην υπόθαλψη πραξικοπημάτων, στην απειλή στρατιωτικής επέμβασης, στη χρηματοδότηση ανατρεπτικών ενεργειών, στην εξαγορά ηγετών, μέσων ενημέρωσης, στον λεγόμενο "πόλεμο 4ης γενιάς"³.

Πιο πρόσφατο δείγμα είναι το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Εβο Μοράλες στη Βολιβία ο οποίος μάλιστα είχε μόλις επανεκλεγεί πρόεδρος της χώρας με 47%. Φήμες υπάρχουν για πραξικοπηματική κινητικότητα σε βάρος του μη αρεστού στις ΗΠΑ προέδρου του Μεξικού.

Ωστόσο, φαίνεται ότι ακόμη τα λαϊκά κινήματα δεν έχουν αποκτήσει το κατάλληλο επαναστατικό σχέδιο και την κατάλληλη επαναστατική ηγεσία. Συγκεντρώνουν όμως πολύτιμη εμπειρία. Το πραξικόπημα στη Βολιβία έδειξε για μια ακόμη φορά ότι δεν αρκεί η πολιτική εθνικοποιήσεων των στρατηγικών τομέων της οικονομίας και η αναδιανομή του πλούτου σε όφελος των εργαζομένων. Χρειάζονται οπωσδήποτε ταυτόχρονες βαθιές, επαναστατικές δημοκρατικές τομές στον κρατικό μηχανισμό κυρίως στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας. Απαιτείται η δραστήρια προσέλκυση του λαού και των οργανώσεών του στο έργο της παλλαϊκής άμυνας, της προστασίας της δημοκρατίας και των κατακτήσεων. Απαιτείται δηλαδή αντικατάσταση του παλιού αντιδημοκρατικού κρατικού μηχανισμού με έναν νέο, επαναστατικό δημοκρατικό.

1Βλ. περισσότερα στο Δ. Καλτσώνης (επιμ.), Ο Φιδέλ Κάστρο γαι τον Αλλιέντε, εκδ. Τόπος, 2017.

2Βλ. Δ. Καλτσώνης, Το δίλημμα της μπολιβαριανής δημοκρατίας, εκδ. Ξιφαράς, 2009, ιδίως σελ. 47 επ.

3Βλ. R. Gonzalez Morales, Bolsonaro y Trump, ed. Ocean Sur, σελ. 38 επ.