εφημ. Τα Νέα, 23/4/2021

Επιχαίρουν πολλοί για τις δηλώσεις Δένδια κατά την επίσκεψή του στη γειτονική Τουρκία. Υποστηρίζουν πως είπε τα πράγματα με το όνομά τους. Πράγματι, πολλά από όσα ειπώθηκαν αποτελούν πάγιες θέσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ωστόσο δεν ήταν άγνωστα στην τουρκική ηγεσία ούτε στη διεθνή κοινή γνώμη. Αν θέλουμε επομένως να κάνουμε μια αληθινή αποτίμηση της επίσκεψης, θα πρέπει να αποστασιοποιηθούμε από το συναισθηματικό στοιχείο και να κάνουμε μια ψύχραιμη αποτίμηση. Ας σταθούμε στα παρακάτω πέντε σημεία.

Πρώτο: Εκτιμά ο υπουργός Εξωτερικών κ. Δένδιας ότι βλέπει μια παγίωση θέσεων από την πλευρά της Τουρκίας. Αναρωτιέμαι, υπήρχε καμιά αυταπάτη ότι η Τουρκία δεν έχει πάγιες θέσεις, ανεξαρτήτως κυβέρνησης, ως προς τις παράνομες επιδιώξεις της σε βάρος της Ελλάδας; Τι συνεισέφερε η ενώπιον του έλληνα υπουργού Εξωτερικών διατύπωση όλων μαζεμένων των παράνομων αξιώσεων της Τουρκίας; Αξιολογείται θετικά ή αρνητικά η εξέλιξη αυτή;

Δεύτερο: Θεωρεί επίσης η κυβέρνηση (μέσω των δηλώσεων του υπουργού Εξωτερικών) ότι, αν η Τουρκία αποδεχθεί τη διεθνή σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας, τότε θα είναι εφικτή η αναζήτηση λύσεων σε ό,τι αφορά την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ και ότι η προσφυγή στη Χάγη θα μπορούσε να δώσει λύσεις. Αλλά ούτε αυτή η διαπίστωση είναι κάτι καινούργιο. Εκεί ακριβώς είναι το προβλημα. Η άρνηση του διεθνούς δικαίου από το τουρκικό αντιδραστικό καθεστώς.

Τρίτο: Η ελληνική κυβέρνηση έχει αποδυθεί σε έναν αγώνα δρόμου, σε μια αλληλουχία συναντήσεων με τους ιθύνοντες της Αιγύπτου και της Λιβύης. Υπάρχει μήπως η αυταπάτη ότι η Τουρκία θα υπαναχωρήσει από τις πάγιες θέσεις της μέσω των διπλωματικών ελιγμών της Ελλάδας; Είναι δυνατό να πιστεύει κάποιος ότι η Αίγυπτος ή η Λιβύη θα πείσουν ή θα πιέσουν την Τουρκία να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο; Εδώ δεν την πίεσαν οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση!

Τέταρτο: Για μια ακόμη φορά διαφάνηκε -αδιόρατα βέβαια- ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική υποβαθμίζει το δικαίωμα της Ελλάδας σε χωρικά ύδατα 12 ν.μ. και αναβαθμίζει στην ατζέντα της την ΑΟΖ, ενώ στην πραγματικότητα το πρώτο και θεμελιώδες είναι τα χωρικά ύδατα.

Πέμπτο: Επιπλέον, το επιχείρημα που χρησιμοποίησε ενάντια στο τουρκικό casus belli o έλληνας υπουργός δεν ήταν εύστοχο. Αναφέρθηκε στο ότι δεν συνάδει με τις αρχές του ΟΗΕ (ορθά) αλλά και με εκείνες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, όταν οι δυο αυτοί οργανισμοί δεν δίστασαν να καταπατήσουν το διεθνές δίκαιο και να βομβαρδίσουν το 1999 το Βελιγράδι (πρώτη φορά μετά το β’ παγκόσμιο πόλεμο), να διαλύσουν τη Λιβύη, τη Συρία ή να επέμβουν σε μια σειρά άλλες χώρες.

Υποστήριξε εντέλει ο αρμόδιος υπουργός και η κυβέρνηση ότι στόχος της επίσκεψης ήταν η βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία. Ο στόχος επιτεύχθηκε; Ποιος ο είναι ο απολογισμός της επίσκεψης; Προχωράμε ανέφελα στα επόμενα βήματα (ΜΟΕ κλπ), όταν μάλιστα οι προκλήσεις συνεχίζονται ως συνήθως;

εφημ. Τα Νέα, 7/4/2021

O Κόνγκτζι (Κομφούκιος στην ελληνική απόδοση) έλεγε ότι “πολλοί ζητούν την ευτυχία ψηλότερα από τον άνθρωπο, άλλοι χαμηλότερα, μα η ευτυχία είναι στο μπόι του ανθρώπου”. Στην ταραγμένη ιστορική περίοδο που ζούμε, χρήσιμο είναι να έχουμε κατά νου τη συμβουλή του Κινέζου σοφού. Να έχουμε επίγνωση της κατάστασης και των δυνατοτήτων μας.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση, που καθόλου δεν ξεπεράστηκε, εντείνεται στις συνθήκες της πανδημίας. Οι μεγάλες δυνάμεις ξετυλίγουν ακόμη πιο έντονα τις αντιπαραθέσεις τους για την αναδιανομή των σφαιρών επιρροής. Με τον τρόπο του, ο Νικ Κάρτερ, επικεφαλής των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων, προειδοποίησε πριν κάποιους μήνες για τον κίνδυνο παγκόσμιας σύρραξης. Τη στιγμή που η αμερικανική οικονομία είναι κουρασμένη και δυσκολεύεται να αναρρώσει, η ευρωπαϊκή κυριολεκτικά ασθμαίνει, ενώ η Κίνα βαδίζει ολοταχώς προς την κατάκτηση της πρώτης θέσης στην παγκόσμια οικονομία.

Η συμμαχία της Κίνας με τη Ρωσία ενισχύεται. Ο αρκτικός ωκεανός -υπό τη στρατιωτική προστασία της Ρωσίας- πρετοιμάζεται για διάδρομος μεταφοράς των κινεζικών εμπορευμάτων ώστε να αποφεύγονται οι διαδρομές εκείνες που περιτριγυρίζονται από αμερικανικές βάσεις, όπως ο Ινδικός ωκεανός ή τα στενά της Μάλακα.

Για να μην χάσουν την πρωτοκαθεδρία, οι ΗΠΑ εντείνουν τη φιλοπολεμική τους ρητορεία ενώ η σύμμαχος Βρετανία αναπτύσσει παραπέρα το πυρηνικό της οπλοστάσιο παραβιάζοντας τις διεθνείς συνθήκες. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να ενταχθεί η προσπάθεια επαναθέρμανσης της σύγκρουσης στην Ουκρανία αλλά και η συζήτηση για αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ για τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων. Εντάσσονται στην προσπάθεια περικύκλωσης της Ρωσίας. Και σε αυτή την προσπάθεια η Τουρκία του Ερντογάν θα είναι ένας πολύ καλός σύμμαχος των ΗΠΑ.

Ας τα λάβουμε υπόψη μας όλα αυτά, μαζί με την παραπάνω προτροπή του Κομφούκιου. Ο ελληνικός λαός έχει ανάγκη από ειρήνη και σταθερότητα. Δεν έχει λόγους να εμπλέκεται στις διαμάχες των ισχυρών της γης. Η εμπλοκή μας δεν πρόκειται να φέρει ασφάλεια, ούτε διαφύλαξη των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας. Αλλά, εκτιμώ ότι ούτε οικονομικά οφέλη θα φέρει τελικά σε όποιους ονειρεύονται συμμετοχή στα παιγνίδια των αγωγών και του φυσικού αερίου ως παρακατιανοί εταίροι των δυτικών πολυεθνικών.

Πολύ ορθά ο Έλληνας υπουργός εξωτερικών επισήμανε προχτές στο Βελιγράδι ότι η ανατολική Μεσόγειος δεν πρέπει να είναι θάλασσα όπου ασκείται η πολιτική των κανονιοφόρων. Το ερώτημα είναι: αναφερόταν σε όλες τις κανονιοφόρους ή εξαιρεί τις ΝΑΤΟϊκές; Και γιατί η Ελλάδα πρέπει να εμπλέκεται στους επιθετικούς σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ μέχρι και στον Ινδικό ωκεανό (όπως άλλοτε στην Κορέα); Ξεχνάμε ότι ζούμε πια στην εποχή όπου κινεζικά πολεμικά πλοία πλέουν στη Μεσόγειο; Ποιο το συμφέρον του ελληνικού λαού από την εμπλοκή σε αυτή την ολοένα και πιο δραματική αντιπαράθεση; Η ευτυχία βρίσκεται στο μπόι του ανθρώπου.

«The End of Democracy?», Legal Form, April 2021, https://legalform.blog/2021/04/05/the-end-of-democracy-dimitris-kaltsonis/

In the early 1990s, the “end of history” and the “victory of democracy” constituted a certainty of mainstream scientific thought. The progress of democracy was measured numerically. “So many democracies, despite their imperfections, have taken the place of authoritarian regimes”, mainstream views argued. [1] On the one hand, the “dictatorial, authoritarian regimes of Eastern Europe” had been overthrown. On the other, several Western dictatorships, like those in Latin America, were in retreat. The latter development was, of course, related to the decline of revolutionary movements throughout the world. Dictatorships were no longer as necessary for the preservation of capitalist relations of production.

But soon the clouds began to thicken. The bureaucratic degeneration of revolutionary democracies in the former Soviet Union and the rest of eastern Europe gave way to democracies that fell short of even the bourgeois-democratic criteria of the 1980s. Let us just consider the example of Poland, Hungary, or the Baltic states. Let us look at the political system in Russia, both in the Yeltsin period and in the Putin period. Consider the violent fragmentation of countries such as Yugoslavia, to which Western powers made a decisive contribution. Let us ponder the imposition of protectorates in Bosnia and Herzegovina or Kosovo, which are far from meeting even the most elementary democratic criteria. [2]

In western European democracies, too, the omens were alarming. As early as the 1990s, a series of changes in the criminal law introduced exceptions to the democratic acquis of previous decades. This included the introduction of the concept of “suspicion” through membership to the Schengen Agreement or the Europol Convention, which made serious inroads into the presumption of innocence. Then, following 9/11, anti-terrorist legislation further reduced the scope of democratic freedoms.

Economic Crisis

After the outbreak of the economic and subsequently the public health crisis, the crisis of democracy is now more than visible, irrespective of one’s analytical standpoint. [3] The forms, pace, and scope of changes differ depending on the country and period. They are influenced by each country’s position in the global division of labour, the correlation of social and political forces, its historical development, and its national peculiarities. However, despite the variety of forms and paces, the development of a common trend and its basic characteristics can be safely discerned.

The first characteristic is the de facto restriction of constitutionally and legally guaranteed democratic freedoms. What needs to be stressed here is the phenomenon of unlawful police violence, which in countries like Greece has been long-standing but which has continued to intensify significantly. The violation of constitutional provisions by those in power is intensifying. Examples include the unconstitutional ratification of the “economic adjustment” memoranda in Greece, the annulment by the Greek government of the July 2015 referendum vote, the unconstitutional ouster of the presidents of Brazil and Paraguay, and the unconstitutional concentration of power in the person of the US president. [4]

The general violation of laws by rulers and the economically dominant is intensifying together with their impunity. [5] Observing the Trump phenomenon, which does not concern the United States alone, it is not hard to see how topical Marx’s analysis is: “Clashing every moment with the bourgeois laws themselves, an unbridled assertion of unhealthy and dissolute appetites manifested itself, particularly at the top of bourgeois society.” [6]

The second characteristic is the de jure restriction of freedoms. Following the aforementioned developments of previous decades, new legislative changes can be observed in many states. These changes are designed to restrict freedom of assembly, freedom of expression, and freedom of the press. They are also designed to increase police powers. In particular, the right to assembly, a fundamental freedom crucial for democracy, is in the spotlight.

The Erdoğan regime is an example of such developments. [7] The same developments can also be observed in western European states. For example, the Spanish law on demonstrations, adopted in 2015, imposed excessive financial penalties on participants in a gathering at the margins of which violent events transpire. In France, a country with established democratic traditions, the security bill currently under consideration constitutes another step in an anti-democratic direction. In Greece examples include the new draconian law on demonstrations (Act 4703/2020), which introduces restrictions beyond those allowed by Article 11(2) of the Constitution [8], the law on the abolition of university asylum, and, more recently, the law on the establishment of police presence within universities and draconian disciplinary rules for students (Act 4777/2021).

These legislative assaults on democratic freedoms are becoming more and more reactionary. EU directives on combating “hate speech” or “public incitement to commit a terrorist crime”, as well as national legislation incorporating them, are broadly worded, leaving the door open to the criminalization of criticism of the government, as the recent example in Spain shows.

Increasingly, legislation also tends to include prohibitions directed against revolutionary parties, symbols, and ideas. Examples abound from the EU (e.g. Poland, Hungary, the Baltic states), Brazil, and elsewhere. The jurisprudence of courts in many jurisdictions is also changing towards the adoption of anti-democratic interpretations of legislation or selective enforcement with a stronger class orientation. In parallel, the exclusion and slander of radical critics and revolutionary views by mainstream media is intensifying further.

To this must be added increases in the selective application of the law, the ambiguity of many legal provisions, the expansion of the concept of public interest, and the strengthening of administrative discretion. [9] Especially in light of the pandemic, laws and practices on digital surveillance and personal data have become increasingly intrusive. At the same time, the interpretation of constitutional texts with a focus on the protection of the right to property, which is informally elevated to a super-right, is enhanced. [10]

A third characteristic is the shift of the political party system towards more conservative directions. Traditional bourgeois parties incorporate elements of the extreme right into their political discourse, action, and membership. The examples are many, with variations of course: from the governments of Austria, Hungary, and Poland to Brazil, Germany, Spain, the United States, and even France, where the centrist Macron incorporates the views and practices of the far-right Le Pen. Social democracy adapted to neoliberalism long ago. The minimal elements of reform, where they remain, do not change the overall picture.

Simultaneously, far-right or purely fascist parties are gaining strength, and state authorities display increased tolerance of their criminal activity. The extreme right is fully integrated into the political system. It becomes a government partner or even the sole administrator of governmental power.

This shift in the political party system is the product of a conscious turn and choice. Far-right parties are generously funded by big capital, or at least a dominant part of it. Their views are systematically promoted by the mainstream media. This can be illustrated with Trump in the United States; his rise was achieved with the funding and support of powerful businessmen. [11] The same happened with the far-right AfD party in Germany [12], with Vox in Spain, and even with the neo-Nazi views and actions of “Golden Dawn” in Greece. [13]

A fourth characteristic is the questioning of even the most basic democratic processes, such as elections. At this point the shrinking of democracy almost reaches the level of dictatorship. Consider the method of “fourth-generation warfare” devised by the United States. [14] Elements of this military doctrine are employed to overthrow legitimate foreign governments. This is achieved through a combination of quasi-democratic practices such as demonstrations, intense propaganda with the help of the mainstream media, internal economic sabotage, and international economic exclusion. Ultimately, these are tied to a ανατροπή της κυβέρνησης–a violently enforced coup achieved by paramilitary-type groups, usually with the assistance or tolerance of the security forces and other state forces. Examples include the “colour revolutions” in Georgia, Ukraine, Serbia, and elsewhere. The same approach was used in the invasion of the US Capitol in January 2021. [15]

A similar attempt was made in Venezuela a couple of years ago with the unconstitutionally self-proclaimed president Juan Guaidó, who tried unsuccessfully to provoke a coup or US military invasion. [16] The overthrow in 2019 of the re-elected Evo Morales in Bolivia was of a similar type, combining the methods of “fourth-generation warfare” with those of the traditional military coup. [17]

In general, milder versions of unconstitutional coups are preferred at present, without eliminating the possibility of classic military coups (as in Venezuela in 2002). One such example was the unconstitutional ouster of the former Brazilian president and the former president of Paraguay. The imposition of an extra-parliamentary technocratic government, such as that of Prime Minister L. Papademos in Greece, is another example of mild but unconstitutional interventions .

A fifth characteristic is the increased concentration of power in the executive, or in extra-institutional centres. This is done either through constitutional change, as in the case of Turkey, or through more informal processes.

Finally, a sixth characteristic concerns the intensity of interventions by economically and militarily strong states in the affairs of weaker states, partly to determine social, political, and economic developments in the latter. These interventions include classic military interventions, sponsorship of military or other forms of coups, economic warfare, dictation of political decisions by international credit organizations, pressure from the internationally dominant media, and more. [18]

“Iron-Clad Democracy” and Its Causes

In the current historical period, the tendency for the formation of a new phase can be seen more and more clearly. We could call it the phase of “iron-clad democracy”. It started timidly after the crisis of the 1970s, but the effort could not be fully realised at the time. Socialist states still existed then, and despite their bureaucratic degeneration, they constituted an awe-inspiring adversary.

As mentioned above, after 1990 and especially after the outbreak of the 2007-8 financial crisis, this process began to accelerate, evolving in parallel with another process, namely the accumulation of wealth in fewer and fewer hands. Before the crisis, 1% of the global population controlled 40% of global wealth. Today it controls more than 50%, and such socio-economic inequality continues to intensify.

This parallel process also provides us with the key to explaining developments in modern democracies. The ruling classes are trying to dismantle all the popular gains that are burdening to them, both at the level of labour relations and at the level of democracy. They need this because of the economic crisis. They must combat every challenge to the measures that radically redistribute wealth to the detriment of the weakest.

Such a dramatic reversal has been possible due to the disunity of forces within the lower social strata. The aim is to discard all the victories of the twentieth century, the fruits of the labour movement, the Russian Revolution and other socialist revolutions, and the great anti-fascist successes of 1945. Oligarchies “yearn for the former more incomplete, more undeveloped and precisely on that account less dangerous forms of this rule”. The bourgeoisie is forced “to annihilate, on the one hand, the vital conditions of all parliamentary power”. [19]

The charm of authoritarian methods of government is also evident from the peculiar attraction of the governing methods of the Chinese political system to the ruling classes. [20] This is despite the fact that there is often criticism in the West of human rights violations in China, largely for geopolitical purposes. Nevertheless, iron-clad democracy retains its parliamentary mantle and neutralized multi-party character. This provides it with extended possibilities of legitimacy, which is necessary especially in Western countries with long democratic traditions. At the same time, however, in many bourgeois states around the world, all forms of dictatorships and one-party regimes continue to flourish.

The Future of Democracy

Is humanity marching towards the end of democracy? This is a crucial question that needs to be explored. I think there is evidence to support the possible development of three intertwined tendencies.

First Tendency

In the short term, the tendency towards the establishment and consolidation of iron-clad democratic regimes will be enhanced. Depending on the circumstances, one cannot rule out the possibility that several democratic regimes might be abolished should the risk to the stability of the socio-economic system increase. Wherever there is no such risk, Bolsonaro- and Orbán-type regimes can easily carry out the task of safeguarding the system and intensifying the further exploitation of labour. But even iron-clad democracies can be sidelined and replaced by imposed dictatorships if the ruling classes feels threatened by socio-political upheaval.

On the other hand, overcoming the economic crisis through the destruction of productive forces may be accomplished through the effects of the pandemic, regional wars, and perhaps through a more generalized conflict. [21] However, this factor by itself is not sufficient to generate a shift in the field of democratic struggle. On the contrary, the ruling classes have every reason to seek to consolidate iron-clad democracy.

It seems, then, that a set of iron-clad democratic regimes will prevail, along with even more anti-democratic dictatorial-type regimes, theocratic (such as the Gulf monarchies) or sui generis authoritarian regimes such as China and Singapore.

Second Tendency

According to a second scenario, the overcoming of the economic crisis will in some cases enable democratic gains. The overcoming of the economic crisis and the relative reduction of unemployment will create better conditions for the rise of demands by the working class and the weaker social classes. Consequently, the pressure to improve conditions for democratic participation, and to restore some democratic and social gains, will increase. The strengthening of the working-class movement and popular struggle in general, i.e. the shift in the balance of social and political forces, is likely to improve the state of democracy.

Third Tendency

A third possibility is radical social change in some countries. The factor that may disrupt the prevailing historical trend today is a radical change in the correlation of social and political forces. It is obvious that the elements of a deep political crisis are making their appearance in different countries, albeit at different paces and degrees. Managing the economic crisis leads to the devaluation of the political system–the inability of the dominant classes to continue to rule in the way they have done in the past. [22] On the other hand, the dominated classes are experiencing a dramatic deterioration of their living conditions. This is observed–although with less intensity–even in the industrially and technologically developed countries, despite the fact that these countries, due to their dominant positions, have the ability to redistribute a part of the super-profits they derive from their international activity.

These elements do not constitute sufficient conditions for revolutionary social change, at least not at present. There is a lack of mobilization and participation in the political activities of the dominated classes. And there is also a failure to formulate convincing alternative political proposals and construct renewed forms of political subjecthood. However, nothing rules out the possibility that these will emerge out of the deepening of the economic and political crisis. In such a case, new revolutionary democratic demands could appear, in the vein of the revolutionary democracy of 1793, of the Paris Commune, of the Soviets. [23]

Such a development could involve revoking the elected at any time, their rotation or control from below, as well as the abolition of all privileges enjoyed by the governing elites, the reduction of their remuneration to the level of an average salary, and the dynamic intertwining of representative democracy with peoples’ and workers’ assemblies. These are the sine qua non conditions for the implementation and long-term consolidation of a policy of socialization of the basic means of production and the consequent radical redistribution of social wealth.

Were this tendency towards revolutionary democracy to appear, the ruling classes’ fear of the overthrow of the socio-economic system would in some cases lead to larger concessions, as has happened in the past. In other cases, however, authoritarian tendencies could develop in order to address the danger .

In any case, I believe that the severity of the current crisis, the enormous challenges facing humanity, and the need to preserve the natural environment will trigger struggles and significant changes. Humanity’s laborious path to self-determination through substantive democracy and the fairer distribution of social wealth will continue.

Dimitris Kaltsonis is Professor of State Theory and Law at Panteion University.

[1] S. Levitsky and D. Ziblatt, How Democracies Die (New York: Penguin, 2018).

[2] C. Papastylianos, “To Syntagma tis Vosnias-Erzegovinis” [The Constitution of Bosnia-Herzegovina] and Z. Barita, “Politiki kai Syntagmatiki Thesmi sto Kosovo” [Political and Constitutional Institutions in Kosovo], in D. Kaltsonis and N. Kanellopoulou-Malouchou (eds), Syntagmatiki kai Politiki Thesmi ton Valkanikon Kraton [Constitutional and Political Institutions of Balkan Countries] (Athens: Pedio, 2015), 85, 107.

[3] Indicatively see R. Reich, “Biden Cannot Govern From the Center–Ending Trumpism Means Radical Action“, The Guardian (17 January 2021); T. Snyder, On Tyranny: Twenty Lessons from the Twentieth Century (New York: Penguin, 2017); D. Runciman, How Democracy Ends (London: Profile, 2019). 

[4] Levitsky and Ziblatt, How Democracies Die.

[5] Indicatively see S. Vidali, N. Koulouris, and C. Papacharalampous (eds), Egklimata ton Ischiron [Crimes of the Powerful] (Athens: EAP, 2019).

[6] K. Marx, “The Class Struggles in France, 1848 to 1850”, in K. Marx and F. Engels, Collected Works, vol. 10 (London: Lawrence & Wishart, 2010), 51.

[7] See the constitutional amendment of 2010, in K. Mirodias, “The Constitutional System of the Turkish Republic”, in D. Kaltsonis and N. Kanellopoulou-Malouchou (eds), Syntagmatiki kai Politiki Thesmi ton Valkanikon Kraton [Constitutional and Political Institutions of Balkan Countries] (Athens: Pedio, 2015), 366.

[8] Article 11(2) provides that “[outdoor] assemblies may be prohibited by a reasoned police authority decision, in general if a serious threat to public security is imminent, and in a specific area, if a serious disturbance of social and economic life is threatened, as specified by law”.

[9] X. Kontiadis, Pandimia, Viopolitiki kai Dikaiomata [Pandemic, Biopolitics and Rights] (Athens: Kastaniotis, 2020), 60.

[10] See the most characteristic version of this phenomenon in Chile, S. Ramirez, “Constitucion Chilena y gubernamentalidad neoliberal” 5 (2019) Derecho y Critica Social 82.

[11] Levitsky and Ziblatt, How Democracies Die; R. Reich, “No crea el bombo anti-Trump: La sedicion corporativa todavia pone en peligro a Estados Unidos” Cubadebate (17 January 2021).

[12] Melanie Amann, Sven Becker, and Sven Röbel, “A Billionaire Backer and the Murky Finances of the AfD” Spiegel International (30 November 2018).

[13] D. Psarras, Mavri Vivlos tis Chrisis Avgis [The Black Book of Golden Dawn] (Athens: Polis, 2012), 192; K. Papadakis, To allo akro sto edolio: dikaiosini i atimorisia ksana [The “Other Extreme” on Trial: Justice or Impunity Again?] (Athens: Topos, 2020); C. Papadopoulos, Orthios se dimosia thea [Standing in Public View] (Athens, Topos, 2020).

[14] P. Haro Ayerne, “La guerra de cuarta generacion y las amenazas asimetricas” 134 (2019) Revista Politica y Estrategica 104.

[15] D. Cohen, “Como un golpe de estado en Serbia apoyado por EEUU inspiro la insurreccion del Capitolio“, Cubadebate (5 February 2021).

[16] R. González Morales, Estados Unidos y la «guerra 4G» contra Venezuela (Caracas: Ocean Sur, 2019), 8ff; R. González Morales, Bolsonaro y Trump (Caracas: Ocean Sur, 2019), 40, 48.

[17] H. Moldiz, Golpe de estado en Bolivia (Caracas: Ocean Sur, 2020).

[18] See D. Kaltsonis, Dikaio, Oikonomiki Krisi kai Dimokratia [Law, Economic Crisis and Democracy] (Athens: Topos, 2014), 164.

[19] K. Marx, “The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte”, in K. Marx and F. Engels, Collected Works, vol 11 (London: Lawrence & Wishart, 2010), 129, 139.

[20] F. Fukuyama, “The Future of History”, (January/February 2012) Foreign Affairs; J.P. Cabestan, Demain la Chine: démocratie ou dictature? (Paris: Gallimard, 2018), 211ff.

[21] D. Haynes, “Risk of New World War Is Real, Head of UK Armed Forces Warns” Sky News (8 November 2020).

[22] V. I. Lenin, “The Collapse of the Second International”, in V. I. Lenin, Collected Works, vol 21 (Moscow: Progress, 1974), 213.

[23] D. Kaltsonis, Estado y democracia en el siglo XXI (Madrid: Muñoz Moya Editores, 2018), 69ff.

εφημ. Χαραυγή, 4/4/2021

Ερ1 Η δήλωση Μπάιντεν ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι «φονιάς», σχετικά με την εμπλοκή των Ρώσων στις αμερικανικές εκλογές (όπως οι υποστηρίζουν οι ΗΠΑ), εκλαμβάνεται ως ένα ατυχές περιστατικό ή δίνει το στίγμα για το επόμενο διάστημα;

Σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται για ατυχή έκφραση. Είναι μια ξεκάθαρη ένδειξη και παράλληλα ένα προπαγανδιστικό εργαλείο προκειμένου να καλλιεργηθεί και ενταθεί η αντιρωσική υστερία και επομένως η πίεση των ΗΠΑ τόσο προς τη Ρωσία όσο και παραπλεύρως προς τους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Για να μην χάσουμε το μέτρο, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο χαρακτηρισμός αυτός, ανεξάρτητα της γνώμης που έχει καθένας για τη Ρωσία και την ηγεσία της, αποτελεί μια βαριά προσβολή προς το διεθνές δίκαιο, τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και τις καθιερωμένες διπλωματικές πρακτικές. Βρίσκεται στην ίδια λογική με τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Σουλεϊμανί επί προεδρίας Τραμπ. Οι κυβερνήσεις, ακόμη και των συμμαχικών των ΗΠΑ κρατών όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος, οφείλουν να καταδικάζουν απερίφραστα τέτοιες κινήσεις και δηλώσεις, οι οποίες ανοίγουν την πόρτα προς τον παγκόσμιο όλεθρο. Το γεγονός ότι πέρασε σχεδόν ασχολίαστο καταδεικνύει σε ποιο επικίνδυνο σημείο έχουν κατρακυλήσει οι διεθνείς σχέσεις και η ανθρωπότητα.

Πρόκειται για ένα ακόμη ποιοτικό, επικίνδυνο βήμα στην κατεύθυνση της όξυνσης των ανταγωνισμών. Στην ίδια λογική βρίσκεται η απαράδεκτη και επικίνδυνη απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης να αυξήσει το πυρηνικό της οπλοστάσιο παραβιάζοντας τις διεθνείς συμφωνίες.

Eρ2 Είναι ο πραγματικός αντίπαλος των ΗΠΑ η Κίνα αυτή τη στιγμή; Εξηγείστε μας.

Ο πραγματικός στρατηγικός αντίπαλος των ΗΠΑ είναι όντως η Κίνα, η οποία βαδίζει ολοταχώς για να γίνει η πρώτη οικονομική δύναμη στον πλανήτη. Είναι ζήτημα χρόνου. Με αυτή την έννοια η προεδρία Μπάιντεν θα συνεχίσει κατ’ ουσία την πολιτική Τραμπ. Βασικά εργαλεία της αμερικανικής πολιτικής είναι: η άσκηση οικονομικής πίεσης, η στρατιωτική περικύκλωση και ιδίως ο έλεγχος των στενών στη Μάλακα απ΄όπου διέρχεται το σύνολο σχεδόν του εμπορίου και της τροφοδοσίας της Κίνας, η ιδεολογική επίθεση (στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), η διπλωματική της απομόνωση με τη μετατροπή του G7 σε D10 (όπου D υποτίθεται είναι οι δημοκρατίες) με την προσθήκη της Ινδίας, Αυστραλίας και Ν.Κορέας.

Η ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ το 2000, η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 και η τρέχουσα υγειονομική - οικονομική κρίση αποτελούν τους τρεις τελευταίους σταθμούς της ανόδου της κινεζικής οικονομικής ισχύος. Η Κίνα αξιοποιεί πλήρως τον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία προκειμένου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα και να χαράξει νέους δρόμους. Διευκολύνεται βέβαια σε αυτό από τα ιδιαίτερα ιστορικά της χαρακτηριστικά. Έχει θέσει ως στόχο, και φαίνεται να το πετυχαίνει, να έχει περάσει στην τεχνολογική αυτοδυναμία και πρωτοπορία μέσα στα επόμενα χρόνια αφήνοντας πίσω τις ΗΠΑ.

Είναι απολύτως αναμενόμενη η όξυνση της διαπάλης των μεγάλων δυνάμεων για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο που ο αρχηγός των Βρετανικών ενόπλων δυνάμεων Νικ Κάρτερ, σε συνέντευξή του προ ολίγων μηνών διατύπωσε με τον δικό του τρόπο την άποψη ότι η οικονομική και υγειονομική κρίση εγκυμονεί τόσο κοινωνικές εκρήξεις στο εσωτερικό των κρατών όσο και συγκρούσεις μεταξύ των κρατών που μπορεί να φτάσουν ως τον παγκόσμιο πόλεμο.

Eρ3 Πώς οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας επηρεάζουν ή θα επηρεάσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση;

Η Γερμανία και κατ΄επέκταση η ΕΕ διακρίνονται επίσης από την τάση προβολής οικονομικής ή και στρατιωτικής ισχύος. Η παγκόσμια κρίση ωθεί και αυτές στην αναμέτρηση για αναδιανομή των αγορών και των σφαιρών επιρροής. Είναι βέβαια περισσότερο προσεκτικές στη σχέση τους με τη Ρωσία και την Κίνα καθώς έχουν ιδιαίτερες οικονομικές σχέσεις και συμφέροντα. Γι’ αυτό αναγκάζονται να ισορροπούν ανάμεσα στην ευθυγράμμιση με τις ΗΠΑ και στη μη ολική ρήξη με τη Ρωσία και την Κίνα. Θεωρώ όμως ότι θα πρυτανεύσει η σύμπλευση με τις ΗΠΑ καθώς το ιστορικά διαμορφωμένο πλέγμα οικονομικών και άλλων σχέσεων και συμφερόντων ανάμεσα στις δυο πλευρές του Ατλαντικού αλλά και ο συσχετισμός ισχύος δεν επιτρέπουν την αυτονόμηση της Γερμανίας – ΕΕ σε βαθμό που να αναζητήσει στρατηγικό σύμμαχο στο πρόσωπο της Ρωσίας και της Κίνας.

Eρ4 Με ποιο τρόπο μπαίνει στην «εξίσωση» η Τουρκία;

Η Τουρκία είναι ισχυρό και υπολογίσιμο μέλος του ΝΑΤΟ, οργανικό κομμάτι του πλέγματος εξουσίας των ΗΠΑ και της ΕΕ στην περιοχή, που αναζητά το δικό της σχετικά αυτοτελή ρόλο. Άρα θα συνεχιστεί η πολιτική προσέγγισης με δόσεις, αναταράξεις και παζάρια. Η σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας δεν πρόκειται να διαρραγεί, έστω και αν δεν είναι ανέφελη.

Επομένως, η επιλογή του Έλληνα πρωθυπουργού να υποδεχθεί προσωπικά το αεροπλανοφόρο Αϊζενχάουερ στη Σούδα δείχνει επικίνδυνη εμβάθυνση της εμπλοκής στα πολεμικά σχέδια των ΗΠΑ ενώ δεν προσφέρει τίποτα στην άμυνα της χώρας και στην υπεράσπιση της κυριαρχίας. Ας θυμηθούμε τα συμβάντα του 1974. Δεν είναι πολύ μακριά.

Όλα αυτά πρέπει να αποτελέσουν πηγή προβληματισμού για τους λαούς της περιοχής, ειδικά για εμάς, της Ελλάδας και της Κύπρου. Για την υπεράσπιση της ειρήνης και της κυριαρχίας χρειάζεται: 1. να μην εμπλεκόμαστε με κανένα τρόπο στην επιθετικότητα των ΗΠΑ και της ΕΕ, 2. να μην εμπλεκόμαστε στον επικίνδυνο ανταγωνισμό των αγωγών στο βαθμό που αφορά πρωτίστως τα συμφέροντα των πολυεθνικών, 3. να αξιοποιήσουμε το ρόλο της Ρωσίας και της Κίνας όχι για να αλλάξουμε “προστάτες” αλλά γιατί μπορεί να δημιουργήσουμε αναχώματα στην αναθεωρητική πολιτική των ΗΠΑ, της ΕΕ και του τουρκικού αντιδραστικού καθεστώτος, 4. να αγωνιστούμε ώστε να επαναφέρουμε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το κυπριακό στη βάση του διεθνούς δικαίου. Αυτό σημαίνει αγώνα για εφαρμογή της σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας και τερματισμό της τουρκικής κατοχής με διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία και όχι κρυπτο-συνομοσπονδία ή διχοτόμηση.