Cat-1

ΑΡΘΡΑ

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΜΟΙ

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ


στον τόμο Λ. Βατικιώτης (επιμ.), Έξοδος αδιέξοδος, Αθήνα, εκδ. Τόπος, 2018, σελ. 39-55

Η κρίση ανέδειξε πολλές αλήθειες. Μια από αυτές είναι ότι η δημοκρατία που είχε κατακτήσει ο λαός ήταν κίβδηλη. Κατευθύνεται από μια οικονομική ολιγαρχία η οποία διαπλέεται στενά με την κυρίαρχη πολιτική ελίτ και τους ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης. Διατηρεί ιστορικούς δεσμούς με τις ΗΠΑ και την ΕΕ τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Συνεχίζει να αναζητά και να βρίσκει τρόπους για να διαιωνίζει την κυριαρχία της: καλλιεργεί δεσμούς με νέα κόμματα και πολιτικούς ηγέτες, αναδιατάσσει τις δυνάμεις της.
Ειδικά μετά την οικονομική κρίση η δημοκρατία έγινε αυστηρά επιτηρούμενη από τις ξένες δυνάμεις. Ο βαθμός παρέμβασης στα εσωτερικά, με τη σύμφωνη γνώμη της εγχώριας οικονομικής και πολιτικής κυρίαρχης ελίτ, έχει υπερβεί κάθε προηγούμενο, σε σύγκριση τουλάχιστον με τα χρόνια της μεταπολίτευσης. Ακόμη και οι πιο δευτερεύουσες αποφάσεις λαμβάνονται καθ' υπόδειξη των εταίρων – δανειστών. Αν μέχρι το 2009 η δημοκρατία μας κηδεμονευόταν, σήμερα έχει καταντήσει απλώς μια βιτρίνα.
Η μεγάλη οικονομική και πολιτική αλλαγή που έχει ανάγκη η χώρα μας περνά αναπόφευκτα από τη δημοκρατία. Δεν μπορούν να υπάρξουν οικονομικές αλλαγές σε όφελος του λαού χωρίς μεγάλες πολιτικές αλλαγές που θα ανατοποθετούν τη δημοκρατία, θα την κάνουν πιο βαθιά, πιο διευρυμένη, θα την κάνουν ουσιαστική, από το λαό και για το λαό.
Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι η διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας συνεπάγεται ότι τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα διευκολύνονται να λάβουν ενεργητικότερο ρόλο στη λήψη των αποφάσεων. Να αποφασίζουν για αυτά τα ίδια -και όχι άλλοι, στο όνομά τους- για το μέλλον τους. Αυτό με τη σειρά του επιφέρει κατά κανόνα αναδιανομή του πλούτου σε όφελός τους. Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχθεί καταρχήν ότι όσο πιο βαθιές είναι οι δημοκρατικές αλλαγές, τόσο περισσότερο αναδεικνύουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, τόσο περισσότερο συνοδεύονται από βαθύτερες κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές.



Δημοκρατία και οικονομία: ιστορικές εμπειρίες

Η διεύρυνση και ουσιαστικοποίηση της δημοκρατίας αποτελεί όρο χωρίς τον οποίο δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν και να σταθεροποιηθούν κοινωνικές αλλαγές στη λογική του περιορισμού της κοινωνικής ανισότητας και αδικίας. Η αναδιανομή κοινωνικού πλούτου σε όφελος των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων μπορεί να εμπεδωθεί μακροπρόθεσμα μόνο αν αποτελεί προϊόν της δημοκρατικής συμμετοχής.
Αν αποτελεί αποτέλεσμα μόνο κάποιων κυβερνητικών επιλογών, αυτές εύκολα παίρνονται πίσω από μια άλλη κυβέρνηση ή και από την ίδια ακόμη. Αυτό συνέβη για παράδειγμα με τις διάφορες λαϊκιστικές, πατερναλιστικές κυβερνήσεις στη Λ. Αμερική τις δεκαετίες του 1950 και 19601. Οι κυβερνήσεις αυτές προέβησαν σε μια σειρά μεταρρυθμίσεις που βελτίωσαν τς συνθήκες ζωής της εργατικής τάξης , των αγροτών και των μικροϊδιοκτητών. Ωστόσο, επειδή δεν μετέβαλλαν ριζικά τις κρατικές και πολιτικές δομές, οι αλλαγές αυτές έμειναν μετέωρες, από τα πάνω, χωρίς την αναγκαία λαϊκή συμμετοχή και στήριξη. Έτσι, όταν ο συσχετισμός των δυνάμεων μεταβλήθηκε, οι κατακτήσεις αυτές εξανεμίστηκαν.
Άλλες φορές αν δεν έχει εμπεδωθεί μια νέα δημοκρατία, οι κατακτήσεις του λαού κινδυνεύουν από τη βίαιη αντίδραση των ολιγαρχών. Κλασική περίπτωση η κυβέρνηση Αλιέντε στη Χιλή. Εθνικοποίησε μια σειρά επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας, βελτίωσε το βιοτικό επίπεδο του λαού. Δεν κατάφερε όλα αυτά όμως να τα υπερασπιστεί. Μπροστά στο πραξικόπημα που πραγματοποίησε η ολιγαρχία με τη βοήθεια των ΗΠΑ βρέθηκε ανοχύρωτη. Παρά το γεγονός ότι περιλαμβανόταν στο πρόγραμμά της, δεν είχε προβεί στις αναγκαίες τομές στο κράτος και στο πολιτικό σύστημα που θα της επέτρεπαν, αν όχι να αποτρέψει το πραξικόπημα, τουλάχιστον να το αντιμετωπίσει με επιτυχία χάρη στην οργανωμένη λαϊκή συμβολή2.
Ισχύει όμως και το αντίστροφο. Οι βαθιές αλλαγές στο κράτος, στο πολιτικό και νομικό σύστημα, στον κρατικό μηχανισμό δεν μπορούν από μόνες τους να αποδώσουν. Για να σταθεροποιηθούν και να αποκτήσουν νόημα αλλά και για να προσελκύσουν το λαϊκό ενδιαφέρον πρέπει να συνοδεύονται από οικονομικά μέτρα εξόδου από την κρίση σε όφελος των λαϊκών στρωμάτων. Διαφορετικά ο λαός θα αισθανθεί αδιάφορος για τη δημοκρατία και η τελευταία θα εκφυλιστεί, θα γίνει και πάλι μια δημοκρατία – βιτρίνα της ολιγαρχίας.
Παράδειγμα ίσως της εκδοχής αυτής είναι τα όσα διαδραματίζονται στις μέρες μας στη Βενεζουέλα. Η ανάδειξη της συμμαχίας των δυνάμεων υπό τον Ούγκο Τσάβες το 1998 οδήγησε σε ένα νέο, ριζοσπαστικό δημοκρατικό Σύνταγμα, στην κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας με την απομάκρυνση των αμερικανικών βάσεων, στην εθνικοποίηση του πετρελαίου και σε οικονομικές πολιτικές αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου σε όφελος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ενεργό λαϊκή συμμετοχή αλλά και τη σημαντική μείωση της φτώχειας.
Οι ριζοσπαστικές οικονομικές παρεμβάσεις όμως δεν συνεχίστηκαν, δεν ολοκληρώθηκαν με την εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων και πρωτίστως εκείνων με στρατηγική σημασία για την οικονομία. Έτσι, όταν η τιμή του πετρελαίου στη διεθνή αγορά μειώθηκε θεαματικά για μια σειρά λόγους, η κυβέρνηση βρέθηκε ανίκανη να συνεχίσει την κοινωνική πολιτική της. Το γεγονός ότι δεν ελέγχει τος στρατηγικούς τομείς της οικονομίας την κατέστησε ευάλωτη στις οικονομικές και πολιτικές πιέσεις των αστικών δυνάμεων και του ιμπεριαλισμού.
Κριτική άλλων προτάσεων

Κατά συνέπεια, η ιστορική εμπειρία επιβεβαιώνει από όλες τις απόψεις ότι οι ριζικές παρεμβάσεις στην οικονομία πρέπει να βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση με τις ριζικές αλλαγές στην πολιτική και στο κράτος. Με λίγα λόγια, απαιτείται η εφαρμογή μέτρων που θα οδηγούν στην υπέρβαση της σημερινής δημοκρατίας της ολιγαρχίας και θα οδηγούν στη μετάβαση σε μια δημοκρατία του λαού.
Στη σύγχρονη πολιτική και επιστημονική συζήτηση έχουν διατυπωθεί διάφορες προτάσεις για το ζήτημα της δημοκρατίας που κινούνται όμως στη λογική της περαιτέρω συρρίκνωσης της ή, το πολύ, κάποιων ανώδυνων μικροβελτιώσεων. Διακρίνονται οι εξής κατηγορίες: πρώτη, οι προτάσεις που τείνουν στην παραπέρα αυταρχικοποίηση και αποδυνάμωση της δημοκρατίας σε όφελος φυσικά της ολιγαρχίας. Δεύτερη, οι προτάσεις που προβάλλουν κάποιες επιμέρους δευτερεύουσες βελτιώσεις αλλά που δεν θίγουν σε καμιά περίπτωση την ουσία του προβλήματος. Συχνά μάλιστα αναμιγνύουν αυτές τις βελτιωτικές προτάσεις με άλλες που βρίσκονται στο πνεύμα της πρώτης3.
Κοινός παρονομαστής είναι πολλές φορές η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας. Η πλέον συντηρητική εκδοχή καλεί σε μετατροπή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία, κατά το πρότυπο της πρότασης αναθεώρησης του Συντάγματος του 1932. Υπάρχουν όμως και άλλες που βρίσκονται με πιο μετριοπαθή τρόπο στην ίδια κατεύθυνση. Έτσι, προτείνεται η άμεση εκλογή του προέδρου της δημοκρατίας που, εκ των πραγμάτων, θα συνιστούσε ενίσχυση του ρόλου του σε βάρος της κυβέρνησης και της Βουλής4. Στο ίδιο πνεύμα βρίσκεται η πρόβλεψη για “λελογισμένη” ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του, η οποία ωστόσο μπορεί να φέρει ένα μονοπρόσωπο θεσμό σε αντιπαράθεση με τη Βουλή και κατά προέκταση με τη λαϊκή βούληση5.
Άλλοτε προβάλλεται η ανάγκη ξεκάθαρης ενίσχυσης του ρόλου του. Για παράδειγμα, προτείνεται η θητεία του να είναι εξαετής ή να τροποποιηθεί η διάταξη του άρθρου 37 του Συντάγματος που ρυθμίζει τις διερευνητικές εντολές, έτσι ώστε να παρέχεται μεγαλύτερη ευχέρεια στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να διορίζει τον πρωθυπουργό. Ακόμη περισσότερο, έχει προταθεί η επαναφορά της ρύθμισης του άρθρου 41, η οποία καταργήθηκε με την αναθεώρηση του 1986. Βάσει αυτής ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα έχει τη δυνατότητα να διαλύει τη Βουλή εάν αυτή, κατά την αυθαίρετη κρίση του, βρίσκεται σε δυσαρμονία προς τη βούληση του εκλογικού σώματος.
Η τάση περαιτέρω αποδυνάμωσης των εξουσιών της Βουλής σε όφελος της εκτελεστικής εξουσίας διακρίνει και άλλες προτάσεις. Ενδεικτικά αναφέρεται η πρόταση για τροποποίηση του άρθρου 44 έτσι ώστε να διευκολυνθεί η πρακτική της έκδοσης Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου. Η πρακτική αυτή έχει ήδη επεκταθεί κατά τη διάρκεια της κρίσης συχνά μάλιστα με τρόπο αντισυνταγματικό.
Άλλες απόψεις κλίνουν υπέρ μιας τεχνοκρατικής αντίληψης της πολιτικής. Για παράδειγμα, στη λογική αυτή βρίσκεται η πρόταση για αποκλειστικά υπηρεσιακούς υφυπουργούς που θα επιλέγονται από ειδική επιτροπή για ορισμένη θητεία. Στην ίδια αντίληψη βρίσκεται η πρόταση για θέσπιση ασυμβίβαστου της ιδιότητας υπουργού και βουλευτή6.
Είναι επίσης αξιοσημείωτο το γεγονός ότι έχει αναπτυχθεί μια σθεναρή άρνηση κάθε μορφής άμεσης δημοκρατίας, ακόμη και των πλέον ανώδυνων7. Οι θεσμοί άμεσης δημοκρατίας, που φυσικά δεν είναι πανάκεια, θεωρούνται λίγο πολύ έκφραση οχλοκρατίας αφού ο λαός δεν είναι ικανός να κρίνει, επειδή δήθεν εμποδίζεται από το θυμικό του8.
Αλλά και προτάσεις που διατείνονται πως ενισχύουν τους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας, απέχουν δομικά από το να επιτύχουν κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα, το δημοψήφισμα με πρωτοβουλία 500 χιλιάδων εκλογέων, που προτάθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ, δεν μπορεί να συμβάλλει στην κατεύθυνση αυτή. Η προϋπόθεση των 500 χιλιάδων υπογραφών είναι απαγορευτική. Ας υπολογιστεί μόνο πως στην Ιταλία ισχύει ο ίδιος αριθμός υπογραφών (άρθρο 75 παρ. 1 του Συντάγματος) ενώ για τη λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία απαιτούνται 50 χιλιάδες (άρθρο 71 παρ. 2). Με δεδομένο ότι ο πληθυσμός και το εκλογικό σώμα είναι περίπου πενταπλάσια της Ελλάδας, για την περίπτωση της χώρας μας ο αριθμός θα έπρεπε να είναι 100 χιλιάδες το ανώτερο, ίσως και λιγότερο9.
Σε παρόμοιο μήκος κύματος είναι οι προτάσεις που αφορούν στα δικαιώματα. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η πρόταση για μεταρρύθμιση του άρθρου 48 περί κατάστασης πολιορκίας. Προτείνεται ουσιαστικά η διευκόλυνση της κήρυξής της. Στο ίδιο πνεύμα βρίσκεται η πρόταση για συνταγματική κατοχύρωση της ανταπεργίας με ρητή αναφορά σε αυτή ως δικαίωμα10. Αξίζει εδώ να υπογραμμιστεί η ομοιότητα με το άρθρο 54 του αυταρχικού Τουρκικού Συντάγματος.
Το πνεύμα των προτάσεων συμπληρώνεται από άλλες που διευκρινίζουν το περιεχόμενο της αναδιανομής του πλούτου στο οποίο στοχεύουν. Αυτό προσδιορίζεται από την περαιτέρω απελευθέρωση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε όφελος των ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων και από τη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Έτσι, για παράδειγμα, προτείνεται η συνταγματική κατοχύρωση φορολογικών και άλλων προνομίων, πέρα των ήδη υπαρχόντων. Προτείνεται ακόμη και η συνταγματική θεσμοθέτηση “ελεύθερων οικονομικών ζωνών” με τις γνωστές, από τη διεθνή εμπειρία, ολέθριες επιπτώσεις στα εργασιακά δικαιώματα, στο βιοτικό επίπεδο και στις συνθήκες ζωής των εργαζομένων11. Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων με όρους αποικιοκρατικούς ούτε ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων επιφέρει ούτε βελτίωση των συνθηκών ζωής.
Το σημαντικότερο είναι ότι όλες οι προτάσεις, και των δύο κατευθύνσεων, τέμνονται σε ένα θέμα: Θεωρούν δεδομένη την παραχώρηση κυριαρχίας, όπως αποτυπώνεται στα άρθρα 28 και 80 του Συντάγματος, που αφορούν στην υποταγή της Ελλάδας στα τεκταινόμενα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στο άρθρο 27 παρ.2 που αποτελεί τη συνταγματική βάση ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ12. Το σημείο αυτό είναι κομβικό. Χωρίς εθνική ανεξαρτησία δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική δημοκρατία. Υπάρχει μάλιστα πρόταση να παρέχονται αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα σε όργανα ευρωπαϊκών οργανισμών μόνο με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών και όχι με αυξημένη πλειοψηφία 3/513.



Ένα νέο Σύνταγμα για μια δημοκρατία του λαού


Είναι φανερό ότι η λύση πρέπει να αναζητηθεί στην αντίθετη κατεύθυνση. Η έξοδος από την κρίση, η αναδιανομή του πλούτου σε όφελος των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων και η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας δεν είναι πρωτίστως νομικό ζήτημα. Ωστόσο, η χάραξη και υλοποίηση μιας τέτοιας πολιτικής πρέπει να αποτυπωθεί νομικά και συνταγματικά. Η αποτύπωσή της μπορεί να είναι ένα εργαλείο στα χέρια μιας κυβέρνησης που θα έρθει σε ρήξη με τις κατεστημένες δομές και συμφέροντα και θα ακολουθήσει πολιτικές παραγωγικής ανασυγκρότησης και αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου. Μια τέτοια διέξοδος μπορεί μόνο να είναι καρπός μιας ριζικής μεταβολής του συσχετισμού των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων14.
Όλες αυτές οι τομές μπορούν να επιτευχθούν στο πλαίσιο του ισχύοντος Συντάγματος; Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο, ή μάλλον αδύνατο. Κάποια άρθρα του Συντάγματος, όπως τα 28, 80, 107, θα έπρεπε να παραμεριστούν άμεσα προκειμένου να μπορέσει να εφαρμοστεί μια άλλη πολιτική φιλολαϊκής εξόδου από την κρίση15. Για αρκετά άλλα άρθρα επίσης θα απαιτούνταν διασταλτική ερμηνεία.
Βέβαια, η διαδικασία της αναθεώρησης δεν μπορεί να αποκλειστεί. Εξαρτάται από το συσχετισμό των δυνάμεων. Είναι όμως χρονοβόρα και άρα πολιτικά αναποτελεσματική. Εξάλλου, κάτι τέτοιο θα ενέπλεκε την όποια κυβέρνηση σε ατέρμονες αντιπαραθέσεις γύρω από την ερμηνεία των συνταγματικών διατάξεων, δηλαδή σε ένα πεδίο όχι ευνοϊκό για τις αλλαγές.
Αντίθετα, ο δρόμος των εκλογών για ανάδειξη Συντακτικής Συνέλευσης μπορεί να ανοίξει μια ριζοσπαστική προοπτική. Μπορεί να ακολουθηθεί το παράδειγμα της Βενεζουέλας και της Βολιβίας, όταν οι νεοεκλεγμένες ριζοσπαστικές δυνάμεις κάλεσαν το λαό να αποφανθεί με δημοψήφισμα αν επιθυμεί σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης και νέο Σύνταγμα16. Η διαδικασία αυτή συνέβαλε στην ενεργοποίηση και ριζοσπαστικοποίηση των κοινωνικών δυνάμεων.
Μια Συντακτική Συνέλευση στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, καρπός της λαϊκής αυτενέργειας και της δημοκρατικής συμμετοχής, αντανάκλαση της ανόδου των λαϊκών αγώνων, θα μπορούσε να υιοθετήσει νέο, καινοτόμο δημοκρατικό Σύνταγμα και να αναμορφώσει αντίστοιχα το νομικό και πολιτικό πλαίσιο ώστε να ξεκινήσει χωρίς συνταγματικά εμπόδια η ανασυγκρότηση της χώρας και του λαού. Το Σύνταγμα δεν είναι φάρμακο για πάσα νόσο αλλά μπορεί να αποτελέσει μορφή συνόψισης των βασικών κατευθύνσεων των οικονομικών και πολιτικών αλλαγών17.
Η Συντακτική Συνέλευση μπορεί να αποτελέσει την έναρξη της διαδικασίας των πολιτικών και οικονομικών αλλαγών. Δεν μπορεί να αποκλειστεί όμως και το αντίστροφο ενδεχόμενο. Αν ο συσχετισμός των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων διαμορφωθεί με τρόπο τέτοιο που η λαϊκή ορμή επιβάλλει γρήγορες και απότομες αλλαγές, τότε η Συντακτική Συνέλευση μπορεί να είναι το επιστέγασμα και η θεσμοποίηση αυτών των αλλαγών. Στην ιστορία έχουν υπάρξει Συντακτικές Συνελεύσεις που ήταν καρπός μιας λαϊκής εξέγερσης ενάντια σε αυταρχικές και οπισθοδρομικές κυβερνήσεις (όπως στη γαλλική επανάσταση ή στη ρωσική το 1917) αλλά και Συντακτικές Συνελεύσεις που άνοιξαν το δρόμο για περισσότερο ή λιγότερο ριζικές αλλαγές όπως στην Τσεχοσλοβακία το 194618, στην Ελλάδα το 1925 και πρόσφατα στη Βενεζουέλα και στη Βολιβία.
Σε κάθε περίπτωση απαιτούνται συγκεκριμένες προτάσεις και παρεμβάσεις με βάση το σήμερα και προσανατολισμό το αύριο, και όχι μια γενικόλογη αναφορά σε μια άλλη δημοκρατία, εργατική, λαϊκή εξουσία ή όπως αλλιώς την ονομάσει κανείς. Η γενικολογία δεν μπορεί να πείσει για την ανάγκη κίνησης προς την κατεύθυνση αυτή19.
Χρειάζονται καίριες μεταβολές στους παρακάτω άξονες:
1. Κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας καθώς χωρίς αυτήν η έννοια της δημοκρατίας καθίσταται φενάκη.
2. Εμβάθυνση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και απαλλαγή της από μηχανισμούς νόθευσης της λαϊκής βούλησης.
3. Ουσιαστικοποίηση της δημοκρατίας με την εισαγωγή θεσμών άμεσης δημοκρατίας.
4. Αποκατάσταση και διεύρυνση των ελευθεριών για το λαό ώστε να έχει τη δυνατότητα δράσης και διεκδίκησης.
5. Εκδημοκρατισμός στο χώρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης που τον λυμαίνονται πέντε – έξι ολιγάρχες διαμορφώνοντας έτσι τις πολιτικές και πολιτιστικές αντιλήψεις της κοινωνίας.
6. Εκδημοκρατισμός των συνδικάτων ώστε να μπορέσουν να αποτελέσουν πραγματικά όπλα στα χέρια της εργατικής τάξης και όχι κρατικο-γραφειοκρατικούς μηχανισμούς εκμαυλισμού.
7. Ριζική αναδόμηση και εκδημοκρατισμός στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας. Το ζήτημα είναι κρίσιμο προκειμένου να διασφαλιστεί η θωράκιση της δημοκρατίας από υπονομευτικές και πραξικοπηματικές ενέργειες.
8. Ριζικός εκδημοκρατισμός της δημόσιας διοίκησης ώστε να καταστεί αποτελεσματικό εργαλείο των κοινωνικών αλλαγών και να τεθεί στην υπηρεσία του πολίτη και όχι των μεγάλων συμφερόντων και της διαφθοράς.
9. Ριζικός εκδημοκρατισμός της Δικαιοσύνης.


1. Εθνική Ανεξαρτησία

Χρειάζεται απεμπλοκή της χώρας μας από το καθεστώς επιτροπείας της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Οι παρεμβάσεις των ξένων δυνάμεων που όχι μόνο ζημιώνουν αλλά και προσβάλλουν την αξιοπρέπεια του λαού μας και υπονομεύουν το μέλλον της πατρίδας μας πρέπει να σταματήσουν. Χωρίς πραγματική εθνική ανεξαρτησία δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή δημοκρατία. Όταν τα σημαντικότερα νομοθετήματα προέρχονται από το εξωτερικό, όταν οι βασικές αρχές της αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής χαράσσονται επίσης στο εξωτερικό, δεν μπορεί να γίνει λόγος στα σοβαρά για δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία. Η χώρα μας πρέπει να ακολουθήσει ενεργητική, ανεξάρτητη, φιλειρηνική, πολυδιάστατη πολιτική έξω από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ.
  • Καμία εκχώρηση οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας. Οι διεθνικές σχέσεις της χώρας πρέπει και μπορούν να αναπτυχθούν ολόπλευρα και πολύπλευρα σε ισότιμη βάση.
  • Συνταγματική απαγόρευση της εγκατάστασης ξένων στρατιωτικών βάσεων και εγκαταστάσεων.
  • Συνταγματική κατοχύρωση πραγματικής οικονομικής ανεξαρτησίας και ανάπτυξης σε όφελος του λαού: (i) οι στρατηγικοί τομείς της οικονομίας αποτελούν δημόσια ιδιοκτησία, (ii) ο κρατικός τομέας αποτελεί την ατμομηχανή της ανάπτυξης, και (iii) η εθνική οικονομία αναπτύσσεται βάσει σχεδίου, η έγκριση του οποίου γίνεται από τη Βουλή με τη δημοκρατική συμμετοχή των συνδικάτων και εν γένει των μαζικών φορέων των εργαζομένων.


2. Εμβάθυνση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

Είναι αναγκαία η λήψη μέτρων που καθιστούν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία πιο γνήσια, που την απαλλάσσουν από τα πιο κραυγαλέα στοιχεία νόθευσης της έκφρασης λαϊκής βούλησης
  • Υιοθέτηση απλής αναλογικής ως πάγιου εκλογικού συστήματος, για όλες τις εκλογικές διαδικασίες (βουλευτικές, τοπικής αυτοδιοίκησης, συνδικαλιστικές κ.ά.).
  • Θέσπιση της δυνατότητας ανάκλησης των αντιπροσώπων (βουλευτών, δημοτικών συμβούλων κ.ά.) και πρόκλησης έκτακτων εκλογών σε τοπικό ή πανεθνικό επίπεδο, όταν το επιθυμεί ο λαός. Μέχρι σήμερα, η ανάδειξη μίας κυβέρνησης καθιστά το λαό ανίσχυρο, αφού δεν έχει τρόπο να αντιμετωπίσει την πολύ συχνή μεταστροφή της κυβέρνησης από τις προεκλογικές δεσμεύσεις της. Έτσι, οι ψηφοφόροι παρακολουθούν αποσβολωμένοι και αδύναμοι σχεδόν την πάγια περίπου τακτική των κυβερνητικών κομμάτων. Το όπλο των έκτακτων εκλογών μπορεί να το αξιοποιήσει μόνο η κυβερνητική πλειοψηφία, η οποία καθορίζει το χρόνο των εκλογών ανάλογα με τους σχεδιασμούς της για να εξασφαλίσει την επανεκλογή της. Θα πρέπει, λοιπόν, να θεσμοθετηθεί η δυνατότητα του λαού, από τα κάτω, να ανακαλεί τους αντιπροσώπους του και να προκαλεί εκλογές, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Τεχνικά, υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να γίνει αυτό. Ένας τρόπος είναι εκείνος που καθιερώνουν τα Συντάγματα της Βενεζουέλας και της Βολιβίας όπου οι εκλογείς, με την προϋπόθεση της συγκέντρωσης ενός αριθμού υπογραφών (π.χ. το 20%) μπορούν να προκαλέσουν δημοψήφισμα (τοπικό ή πανεθνικό) με το ερώτημα της ανάκλησης των αντιπροσώπων. Αν η πλειοψηφία απαντήσει καταφατικά, ακολουθούν εκλογές για την ανάδειξη νέων αντιπροσώπων.
  • Κατάργηση κάθε μισθολογικής ή άλλης προνομιακής μεταχείρισης για τους αντιπροσώπους του λαού: βουλευτές, υπουργοί, δήμαρχοι, γενικοί γραμματείς κ.ά. αμείβονται με ένα συνηθισμένο μέσο μισθό. Αυτό μπορεί να μην εξαλείψει τη διαφθορά αλλά σίγουρα θα την περιορίσει.
  • Αναβάθμιση του κεντρικού αντιπροσωπευτικού οργάνου του λαού, δηλαδή της Βουλής, ώστε να ελέγχεται ασφυκτικά και αποτελεσματικά η εκτελεστική εξουσία. Το σύνολο της εξουσίας πρέπει να ανήκει στη Βουλή. Είναι απαραίτητος ένας ουσιαστικότερος ρόλος των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών με διεύρυνση του ρόλου τους, χωρίς όμως η διεύρυνση του ρόλου αυτού να γίνει σε βάρος του νομοθετικού έργου της Ολομέλειας της Βουλής. Χρειάζεται να εξασφαλιστεί η πλήρης και ουσιαστική ενημέρωση της Βουλής από την εκάστοτε κυβέρνηση για την ασκούμενη πολιτική, ουσιαστικός και διαρκής διακομματικός κοινοβουλευτικός έλεγχος όλων των κρατικών και κυβερνητικών τομέων δραστηριότητας και υπηρεσιών, ιδίως των κρίσιμων της εθνικής άμυνας, των εξωτερικών υποθέσεων και της δημόσιας τάξης20.
  • Παράλληλα, απαιτείται ο περιορισμός της ασυδοσίας της εκάστοτε κυβερνητικής πλειοψηφίας στον τρόπο και τις διαδικασίες συζήτησης των νομοσχεδίων (άρθρο 76 του Συντάγματος). Μπορεί, για παράδειγμα, να προβλέπεται ειδική πλειοψηφία για να ακολουθηθεί η διαδικασία της συζήτησης ενός νομοσχεδίου ως κατεπείγοντος.
  • Γενικότερα, η λογική που πρέπει να διέπει τις σχέσεις Βουλής και κυβέρνησης να είναι η ενίσχυση του αντιπροσωπευτικού οργάνου το οποίο πρέπει να συγκεντρώσει τις μέγιστες εξουσίες στη λογική της κυβερνώσας Βουλής.
  • Χρειάζεται επίσης να ενισχυθεί η νομοθετική πρωτοβουλία της αντιπολίτευσης. Θα μπορούσε να προβλέπεται η συζήτηση δύο φορές το μήνα των προτάσεων νόμων, καθώς και η δυνατότητα συζήτησής τους σε περισσότερες από μία συνεδριάσεις (άρθρο 74 παρ. 6 του Συντάγματος). Απαιτείται ακόμη η κατάργηση των προβλεπόμενων στο άρθρο 73 παρ. 3 του Συντάγματος περιορισμών που εμποδίζουν τους βουλευτές και τα κόμματα να παίρνουν νομοθετικές πρωτοβουλίες αναφορικά με την πολιτική μισθών ή συντάξεων για το προσωπικό του Δημοσίου, των Ν.Π.Δ.Δ. και των Ο.Τ.Α.
  • Ο θεσμός της νομοθετικής εξουσιοδότησης είναι αναγκαίος μόνο για έκτακτες συνθήκες. Η συνταγματική ιστορία, ελληνική και διεθνής, παλαιότερη και πιο πρόσφατη, καταδεικνύει ότι ο θεσμός αποτελεί μορφή υφαρπαγής της εξουσίας από την εκάστοτε κυβέρνηση σε βάρος του αντιπροσωπευτικού οργάνου, ακόμη και παραβιάσεων του Συντάγματος και καταχρήσεων21. Άρα, οι προϋποθέσεις των νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων πρέπει να γίνουν πολύ αυστηρές ενώ μερικές ακραίες μορφές όπως οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου του άρθρου 44 παρ. 1 θα μπορούσαν ακόμη και να καταργηθούν. Η παρακολούθηση της τήρησης των ορίων, των χρονοδιαγραμμάτων και της εφαρμογής πρέπει να είναι έργο της Βουλής και των αρμόδιων επιτροπών της, ώστε να μην αφήνεται περιθώριο αυθαιρεσίας στην εκάστοτε κυβέρνηση. Αντί της διολίσθησης της εξουσίας στην εκτελεστική λειτουργία, χρειαζόμαστε ένα μοντέλο κυβερνώσας Βουλής, όπου η Βουλή όχι μόνο θα ελέγχει αλλά θα καθοδηγεί και κατευθύνει την κυβέρνηση στην τρέχουσα δραστηριότητά της.


3. Άμεση δημοκρατία

Ενίσχυση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με ισχυρές ενέσεις άμεσης δημοκρατίας. Αυτό μπορεί να γίνει με θεσμούς όπως:
  • δημοψήφισμα με λαϊκή πρωτοβουλία, σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο
  • λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, δυνατότητα δηλαδή των πολιτών με ένα ελάχιστο όριο υπογραφών ή μέσω των μαζικών τους φορέων να υποβάλουν προς συζήτηση στη Βουλή ένα σχέδιο νόμου.
  • λαϊκές συνελεύσεις, σε συνοικιακό ή και σε εργασιακό επίπεδο, με αποφασιστικές αρμοδιότητες για τα τοπικά ζητήματα αλλά και έκφραση γνώμης για τα γενικότερα. Η σχετική εμπειρία του σχεδίου Συντάγματος του Ρήγα Φεραίου και της λαϊκής αυτοδιοίκησης την περίοδο της εθνικής αντίστασης μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί.


4. Λαϊκές Ελευθερίες

  • Κατάργηση των συνταγματικών και νομοθετικών διατάξεων που περιορίζουν τις λαϊκές ελευθερίες και, ιδίως, το δικαίωμα στην απεργία, στις συναθροίσεις, στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.
  • Συνταγματική κατοχύρωση, χωρίς περιοριστικούς όρους, των συλλογικών διαπραγματεύσεων, της απεργίας, της συνδικαλιστικής ελευθερίας και της ελεύθερης διάδοσης των ιδεών, ιδίως στους εργασιακούς χώρους.
  • Κατάργηση της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας, των κυρωτικών νόμων της Συνθήκης Schengen, της Europol και όλων των σχετικών συνθηκών, όπως είναι το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και παράδοσης, οι αντιτρομοκρατικές συμφωνίες, ακόμη και κάποιες από τις συμφωνίες έκδοσης και δικαστικής συνδρομής.
  • Κατάργηση ιδίως του αντισυνταγματικού π.δ. 141/1991, το οποίο είναι βασική πηγή της αστυνομικής αυθαιρεσίας, αλλά και τροποποίηση όλης της συναφούς αστυνομικής νομοθεσίας.
  • Αυτοπροστασία της δημοκρατίας με απαγόρευση κάθε ναζιστικής και φασιστικής δραστηριότητας και οργάνωσης, εφαρμογή της ποινικής νομοθεσίας για την τιμωρία όλων των σχετικών εγκλημάτων.


5. Μέσα μαζικής ενημέρωσης

Χρειάζεται κοινωνικός, δημοκρατικός, λαϊκός έλεγχος σε όλες τις μορφές πληροφόρησης, σε πρώτη φάση ονομαστικοποίηση όλων των μετοχών των ΜΜΕ, αποτελεσματική νομοθεσία για την αποφυγή της εσκεμμένης παραπληροφόρησης. Υπάρχει ανάγκη εκδημοκρατισμού, ενίσχυσης και αναβάθμισης των δημοσίων ηλεκτρονικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, περιορισμού έως και κατάργησης της δυνατότητας δράσης του μεγάλου κεφαλαίου στον τομέα αυτόν.
  • Ιδίως η τηλεόραση και το ραδιόφωνο καθίστανται αποκλειστικά περιουσία και υπόθεση όλων των Ελλήνων. Η πλουτοκρατική ολιγαρχία πρέπει να εξοβελιστεί. Δεν μπορεί 4-5 ισχυροί επιχειρηματίες να καθορίζουν τις πολιτικές, ιδεολογικές, πολιτιστικές αντιλήψεις ενός ολόκληρου λαού.
  • Το δημόσιο διαχειρίζεται τις συχνότητες με δημοκρατικό τρόπο. Η δημόσια ραδιοτηλεόραση διοικείται από συλλογικό όργανο, το οποίο δεν θα διορίζεται από την κυβέρνηση, αλλά στο οποίο θα συμμετέχουν αναλογικά εκπρόσωποι των κομμάτων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των εργαζομένων στο χώρο των μέσων ενημέρωσης. Στο διοικητικό αυτό όργανο οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με αυξημένη πλειοψηφία και, άρα, με τη μέγιστη δυνατή συναίνεση. Μέρος των συχνοτήτων θα πρέπει να παρέχεται, μαζί με τη σχετική υποδομή, στα πολιτικά κόμματα, στις συνδικαλιστικές και άλλες ενώσεις των εργαζομένων, στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η συλλογική, δημοκρατική διοίκηση και η προβολή όλων των ιδεολογικών, πολιτικών, συνδικαλιστικών, πολιτιστικών απόψεων και ρευμάτων πρέπει να είναι νομοθετικά κατοχυρωμένη.


6. Συνδικάτα

  • Οι μαζικές οργανώσεις των εργαζομένων γενικότερα μπορούν να αποτελέσουν φορείς συμμετοχής και ελέγχου του λαού στη λήψη και εφαρμογή των αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα: τοπικό, εθνικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό. Μπορούν να αποτελέσουν, επίσης, αποτελεσματικά μέσα εργατικού και λαϊκού ελέγχου του κρατικού μηχανισμού. Για να παίξουν αυτό το ρόλο, όμως, χρειάζεται η άνοδος της ταξικής-κοινωνικής συνείδησης των εργαζομένων αλλά και ο εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος.
  • Στοιχειώδη μέτρα είναι: η απαλλαγή των συνδικάτων από τις εστίες διαφθοράς των συνδικαλιστών από την εργοδοσία και το κράτος, η εξασφάλιση δημοκρατικών εσωτερικών διαδικασιών, η τόνωση των στοιχείων άμεσης δημοκρατίας, η διασφάλιση της δυνατότητας των εργαζομένων να ανακαλούν οποτεδήποτε τους συνδικαλιστικούς εκπροσώπους τους, η πλήρης συνδικαλιστική ελευθερία στους χώρους εργασίας.


7. Εκδημοκρατισμός ενόπλων δυνάμεων και σωμάτων ασφαλείας

  • Διάλυση φασιστικών, παρακρατικών θυλάκων και μηχανισμών. Κατάργηση διεφθαρμένων υπηρεσιών και τομέων.
  • Διακοπή των σχέσεων με όλους τους μηχανισμούς του ΝΑΤΟ και της ΕΕ (Schengen, Frontex, Europol, κ.ά.).
  • Ψήφιση από τη Βουλή νόμων αλλά και καλλιέργεια κλίματος, το οποίο να ευνοεί τις πολιτικές ελευθερίες και τη συνδικαλιστική δράση τόσο των μονίμων στελεχών όσο και των στρατευμένων.
  • Αναμόρφωση της εκπαίδευσης των υπηρετούντων στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας ώστε να παρέχεται υψηλό επιστημονικό και τεχνικό επίπεδο μόρφωσης παράλληλα με την εμπέδωση πνεύματος δημοκρατίας, προσήλωσης στο λαό, στην εθνική ανεξαρτησία και στο Σύνταγμα.
  • Νέο νομικό πλαίσιο που να εμπεδώνει την αξιοκρατία και τη συμμετοχή των αξιωματικών σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα επαγγελματικά τους δικαιώματα.
  • Ψήφιση από τη Βουλή νέων Κανονισμών που να εμπεδώνουν τη δημοκρατία και το σεβασμό της προσωπικότητας μαζί με την αναγκαία πειθαρχία.
  • Χρειάζεται νέο νομικό πλαίσιο, το οποίο θα διέπει την οργάνωση, τη λειτουργία και τον προσανατολισμό των σωμάτων ασφαλείας και των ενόπλων δυνάμεων. Δημοκρατική αναμόρφωση του σχετικού ποινικού και πειθαρχικού δικαίου.
  • Δημιουργία νέων, δημοκρατικών δομών, οι οποίες θα καλλιεργούν στενές σχέσεις με το λαό, σχέσεις σεβασμού προς τον πολίτη.
  • Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι και οι μαζικοί φορείς τους θα πρέπει να εμπλακούν στην εποπτεία και στη συμμετοχή στο έργο των ενόπλων δυνάμεων, των σωμάτων ασφαλείας. Είναι αναγκαία η διοχέτευση και καλλιέργεια μίας άλλης νοοτροπίας. Τα συνδικάτα και οι μαζικές οργανώσεις των εργαζομένων θα πρέπει να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή στο έργο της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας και τον έλεγχο των κρατικών μηχανισμών με τη θεσμοθέτηση συστήματος παλλαϊκής άμυνας.


8. Εκδημοκρατισμός της δημόσιας διοίκησης

* Αναπροσανατολισμός της δημόσιας διοίκησης στην εξυπηρέτηση του λαού και του πολίτη και όχι στην εξυπηρέτηση των μεγάλων συμφερόντων και των πελατειακών σχέσεων, όπως συμβαίνει σήμερα.
* Κατάργηση ή αναδιαμόρφωση διεφθαρμένων υπηρεσιών και τομέων.
* Πλήρης διασφάλιση των συνδικαλιστικών και λοιπών εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων.
* Εκδημοκρατισμός του δημοσιοϋπαλληλικού κώδικα.
* Συμμετοχή των εργαζομένων με αιρετούς και οποτεδήποτε ανακλητούς εκπροσώπους.


9. Δικαιοσύνη

  • Εκδημοκρατισμός της διοίκησης και απαλλαγή από τον ασφυκτικό κυβερνητικό εναγκαλισμό. Ένα αντιπροσωπευτικό όργανο, όπου θα εκπροσωπούνται αναλογικά οι πολιτικές δυνάμεις, οι δικαστές, οι εργαζόμενοι στο χώρο της Δικαιοσύνης, και τα συνδικάτα των εργαζομένων, μπορεί να έχει την αρμοδιότητα του διορισμού της ηγεσίας της. Κατά τα υπόλοιπα πρέπει να διασφαλίζεται πλήρως το αυτοδιοίκητο.
  • Απαιτείται αλλαγή του νομικού πλαισίου για να εκδημοκρατιστεί η εσωτερική λειτουργία της Δικαιοσύνης (π.χ. εκδημοκρατισμός του πειθαρχικού δικαίου, αφαίρεση της δυνατότητας πειθαρχικού ελέγχου από τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου κ.λπ.), διαφύλαξη και ενίσχυση των εργασιακών, μισθολογικών, συνταξιοδοτικών, συνδικαλιστικών και πολιτικών δικαιωμάτων των δικαστών, σύσφιξη των σχέσεων των δικαστών και των συνδικαλιστικών τους ενώσεων με την υπόλοιπη κοινωνία και ιδίως με εκείνο το τμήμα της που υφίσταται τις βαριές συνέπειες της κρίσης. Κρίσιμης σημασίας για την επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης είναι η πρόσληψη ικανού αριθμού νέων δικαστών.

Η εφαρμογή του συνόλου αυτών των προτάσεων, με βάση τις παρούσες συνθήκες, θα οδηγήσει σε μια νέου τύπου, λαϊκή δημοκρατία και θα συμβάλλει στην έξοδο από την κρίση σε όφελος των εργαζομένων. Θα ανοίξει επίσης, υπό προϋποθέσεις, το δρόμο για την οικοδόμηση άλλου τύπου κοινωνικών σχέσεων. Ως γνωστό, “θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία”.




1 Βλ. Μ. Δαμηλάκου, Ιστορία της Λατινικής Αμερικής, Αθήνα, εκδ. Αιώρα, 2014, σελ. 128 επ., 141 επ.
2 Βλ. Ο Φιδέλ Κάστρο για τον Αλιέντε, Αθήνα, εκδ. Τόπος, 2017.
3 Βλ. Χ. Βερναρδάκης, Α. Δημητρόπουλος, Κ. Ζώρας, Γ. Κατρούγκαλος, Η. Νικολόπουλος, Κ. Χρυσόγονος, “Συνοπτική παρουσίαση της πρότασης για μια προοδευτική αναθεώρηση”, avgi.gr, 27/3/2017.
4 Βλ. Θ. Διαμαντόπουλος, Θεσμοί, κρίση και ρήξη, Αθήνα, εκδ. Πατάκη, 2016, ιδίως σελ. 27 επ. αλλά και τις σχετικές προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ, Η Καθημερινή, 10/3/2016.
5 Βλ. Χ. Βερναρδάκης, Α. Δημητρόπουλος, Κ. Ζώρας, Γ. Κατρούγκαλος, Η. Νικολόπουλος, Κ. Χρυσόγονος, “Συνοπτική παρουσίαση της πρότασης για μια προοδευτική αναθεώρηση”, avgi.gr, 27/3/2017.
6 Βλ. ενδεικτικά Ν. Αλιβιζάτος, Π. Βουρλούμης κά., Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα, Αθήνα, εκδ. Μεταίχμιο, 2016, σελ. 57-58, 117, 122, 125.
7 Βλ. ενδεικτικά Ν. Αλιβιζάτος, “Τα δημοψηφίσματα του κ. Τσίπρα”, εφημ. Η Καθημερινή, 31/7/2016 και Γ. Σωτηρέλης, ¨Παρανοήσεις και στρεβλώσεις για την “άμεση δημοκρατία””, Εφημερίδα των Συντακτών, 3/9/2016 και Ο. Αθανασιάδου, “Οι αμεσοδημοκρατικοί θεσμοί στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία: σύζευξη ή σύγκρουση;”, www.constitutionalism.gr αλλά και Κ. Δουζίνας, “Το συνταγματικό παράδοξο”, Εφημερίδα των Συντακτών, 13/3/2017.
8 Βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Στ. Τσακυράκης, Ε. Βενιζέλος, Μια συζήτηση για το Σύνταγμα και τη δημοκρατία, Αθήνα, εκδ. Ποικίλη Στοά, 2016, σελ. 20, 33, 46.
9 Βλ. την πρόταση για 50 χιλιάδες στο Ν. Αλιβιζάτος, Π. Βουρλούμης κά., Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα, οπ.π., σελ. 126.
10 Βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Π. Βουρλούμης κά., Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα, οπ.π., σελ. 128-129, 101.
11 Βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Π. Βουρλούμης κά., Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα, οπ.π., σελ. 197.
12 Βλ. και Χ. Βερναρδάκης, Α. Δημητρόπουλος, Κ. Ζώρας, Γ. Κατρούγκαλος, Η. Νικολόπουλος, Κ. Χρυσόγονος, “Συνοπτική παρουσίαση της πρότασης για μια προοδευτική αναθεώρηση”, avgi.gr, 27/3/2017.
13 Βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Π. Βουρλούμης κά., Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα, οπ.π., σελ. 106.
14 Βλ. Δ. Καλτσώνης, Θ. Μαριόλης, Κ. Παπουλής, Μετωπικό πρόγραμμα δι-εξόδου από τη κρίση, Αθήνα, εκδ. Κοροντζής, 2017.
15 Υπενθυμίζεται ότι στα άρθρα 28 και 80, από την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001, κατοχυρώθηκε συνταγματικά η υποταγή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των ερμηνευτικών δηλώσεων που προστέθηκαν τότε με την από κοινού ψήφισή τους από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ ως αξιωματική αντιπολίτευση. Το άρθρο 107 κατοχυρώνει τα σκανδαλώδη προνόμια του εφοπλιστικού κεφαλαίου. Έχει μια μακρά ιστορία: υπήρχε ως άρθρο 112 στο Σύνταγμα του 1952. Το ξανασυναντάμε στα χουντικά “συνταγματικά” κείμενα. Είναι επίσης ένα από τα άρθρα της συντακτικής πράξης με την οποία αποκαταστάθηκε η δημοκρατία του 1974. Η Συντακτική Πράξη είχε μόνο 15 άρθρα με σκοπό να ρυθμίσει προσωρινά τα πράγματα επαναφέροντας βασικά σε προσωρινή ισχύ τις θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος του 1952 εκτός των διατάξεων περί πολιτεύματος που κρίθηκαν αργότερα με το πολιτειακό δημοψήφισμα. Είναι εντυπωσιακό και ενδεικτικό ότι ένα από τα 15 αυτά άρθρα θέλησαν οι συντάκτες της Πράξης να υπενθυμίσει και κατοχυρώσει τα προνόμια των εφοπλιστών. Βλ. Δ. Καλτσώνης, Συνταγματική Ιστορία της Ελλάδας (1821-2001), Αθήνα, εκδ. ΚΨΜ, 2017, σελ. 213 επ., 250 επ., 255 επ.
16 Βλ. Δ. Καλτσώνης, Το δίλημμα της μπολιβαριανής δημοκρατίας, Αθήνα, εκδ. Ξιφαράς, 2009, σελ. 47 επ.
17 Μορφή «εγκοίτωσης» των λαϊκών διεκδικήσεων, όπως έγραφε ο Σβώλος για το Σύνταγμα του 1911, βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην ελληνική συνταγματική ιστορία, Αθήνα-Κομοτηνή, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1981, σελ. 99 και Ν. Αλιβιζάτος, Το Σύνταγμα και οι εχθροί του στη νεοελληνική ιστορία 1800-2010, Αθήνα, εκδ. Πόλις, 2011, σελ. 595 επ., 659 επ.
18 Βλ. Γ. Κόζακ, Η επανάστασις και το Κοινοβούλιον, Αθήναι, 1961, σελ. 13.
19 Βλ. Δ. Καλτσώνης, “Χρειάζονται μεταβατικά αιτήματα στο δρόμο για την επαναστατική αλλαγή; Η προσέγγιση του Λένιν” στον τόμο Δ. Καλτσώνης, Χ. Κεφαλής κά., Θεωρία της μετάβασης και σοσιαλιστική εναλλακτική, Αθήνα, εκδ. Τόπος, 2015, σελ. 89 επ.
20 Βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Η συνταγματική θέση των ενόπλων δυνάμεων, Αθήνα-Κομοτηνή, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1987, σελ. 252 επ.
21 Βλ. ενδεικτικά Α. Μάνεσης, Συνταγματική θεωρία και πράξη, Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλα, 1980, σελ. 244 επ., 277 επ.


ΒΙΒΛΙΑ

ΒΙΝΤΕΟ

ENGLISH EDITION